Jednym z głównych źródeł zanieczyszczenia powietrza w Polsce jest tzw. niska emisja. Wedle definicji wprowadzonej w Krajowym Planie Ochrony Powietrza do 2020 z perspektywą do 2030 to „emisja zanieczyszczeń wprowadzana do powietrza z emitorów o wysokości do 40 m, z: palenisk z indywidualnych gospodarstw domowych (domy jednorodzinne, budynki wielorodzinne), lokalnych kotłowni, budynków użyteczności publicznej, MŚP (warsztaty, usługi, piekarnie itp.), komunikacji, niezorganizowanej emisji: pożary, pylenie ze składowisk materiałów itp.”. W praktyce największe znaczenie mają zanieczyszczenia z sektora bytowo-komunalnego (przede wszystkim chodzi tu o wykorzystywanie przestarzałych urządzeń grzewczych w domach) oraz transport.

Aby organy publiczne mogły wprowadzać skuteczne instrumenty walki ze wspomnianym zjawiskiem, niezbędna jest wiedza o tym gdzie, kto i w jaki sposób wprowadza do powietrza substancje przekraczające dopuszczalne standardy. Dlatego też w polskim porządku prawnym pojawił się nowy instrument służący walce z takim zjawiskiem. W celu zdiagnozowania źródeł zanieczyszczeń oraz dla lepszego tworzenia i realizacji programów dofinansowań i walki o lepszą jakość powietrza, już od lipca tego roku ma zacząć działać ogólnopolska Centralna Ewidencja Emisyjności Budynków (CEEB). Rejestr ten będzie prowadzony przez ministra właściwego do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa (obecnie: Minister Rozwoju, Pracy i Technologii, dalej jako: Minister). Znajdą się w nim przede wszystkim informacje dotyczące wykorzystywanych w budynkach i lokalach źródeł ciepła czy źródeł spalania paliw, przy czym wyłącznie te o mocy do 1 MW (tj. niewymagające pozwolenia).

Regulacje dotyczące CEEP znajdują się w ustawie z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów oraz o centralnej ewidencji emisyjności budynków (Dz. U. z 2021 r., poz. 554 ze zm.). Znajdują się one w nowych rozdziałach 5a i 5b (art. 27a – 27h), wprowadzonych do tego aktu nowelizacją z dnia 28 października 2020 r. (Dz. U. poz. 2127). To ten ostatni akt prawny w art. 16 formalnie powołał do życia CEEB w celu „gromadzenia jednolitych, ustandaryzowanych i spójnych danych dotyczących budynków i lokali oraz eksploatowanych w nich:

1. źródeł ciepła, w tym zasilania z sieci ciepłowniczej,
2. źródeł energii elektrycznej,
3. źródeł spalania paliw, w rozumieniu art. 157a ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (…), o nominalnej mocy cieplnej mniejszej niż 1 MW, niewymagającego pozwolenia (…) albo zgłoszenia (…),

- na potrzeby identyfikacji i diagnozowania źródeł niskiej emisji oraz planowania i podejmowania efektywnych działań publicznych eliminujących źródła tej emisji w oparciu o utworzoną ewidencję.”

Zadanie utworzenia CEEB powierzono Głównemu Inspektorowi Nadzoru Budowlanego. Ewidencja zaczęła działać 1 lipca 2021 r. (co zostało wskazane w komunikacie Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z 25 marca 2021 r. w sprawie określenia dnia wdrożenia rozwiązań technicznych umożliwiających złożenie deklaracji o źródłach ciepła lub źródłach spalania paliw z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego obsługującego centralną ewidencję emisyjności budynków, Dz. U. z 30 marca 2021 r., poz. 583).

Co znajdzie się w CEEP?

Nowa ewidencja ma gromadzić:

1) dane i informacje o budynkach i lokalach w zakresie:

a) źródła ciepła, w tym zasilania z sieci ciepłowniczej, wykorzystywanego na potrzeby budynku lub lokalu,

b) źródła energii elektrycznej, wykorzystywanego na potrzeby budynku lub lokalu w celu ogrzewania lub podgrzania wody użytkowej,

c) źródła spalania paliw, o nominalnej mocy cieplnej mniejszej niż 1 MW, niewymagającego pozwolenia albo zgłoszenia,

d) przeprowadzonej kontroli lub czynności dotyczących przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie kontroli źródła spalania paliw o nominalnej mocy cieplnej mniejszej niż 1 MW, niewymagającego pozwolenia albo zgłoszenia, lub spełnienia wymagań określonych w tzw. uchwale antysmogowej lub ustalenia wysokości należnej opłaty za korzystanie ze środowiska, gospodarowania odpadami komunalnymi lub odprowadzania nieczystości ciekłych, w zakresie wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza przez przedsiębiorcę, w zakresie objętym świadectwem charakterystyki energetycznej budynków, w zakresie kontroli stanu technicznego systemu ogrzewania, w zakresie kontroli przewodów kominowych (dymowych, spalinowych i wentylacyjnych), w zakresie usuwania zanieczyszczenia z przewodów dymowych i spalinowych,

e) przekazanej premii termomodernizacyjnej, przekazanej premii remontowej oraz zwrotu takich premii,

f) ulgi termomodernizacyjnej,

g) udzielonego ze środków publicznych finansowania albo dofinansowania:

- przedsięwzięć termomodernizacyjnych, przedsięwzięć niskoemisyjnych lub przedsięwzięć remontowych,

- odnawialnych źródeł energii,

- innych przedsięwzięć związanych z ochroną powietrza,

h) przyznanych świadczeń z pomocy społecznej lub innych form wsparcia finansowego ze środków publicznych w zakresie dodatku mieszkaniowego, dodatku energetycznego, zasiłku celowego z przeznaczeniem na ogrzewanie,

2) dane osób uprawnionych do wprowadzania danych i informacji do ewidencji,

3) dane właścicieli lub zarządców budynków lub lokali.

Podsumowując, w nowym rejestrze znajdą się informacje o źródłach ciepła lub źródłach spalania paliw w budynkach lub lokalach, o właścicielach lub zarządcach takich budynków lub lokali, informacje o wsparciu z różnych programów (co ma zapobiec kilkukrotnym dopłatom z różnych źródeł dla jednego przedsięwzięcia), o dodatkach mieszkaniowych energetycznych i zasiłkach na ogrzewanie.

Nowy obowiązek właścicieli lub zarządców budynków

Ustawa nakłada także nowe obowiązki na właścicieli lub zarządców budynków lub lokali. Powinni oni złożyć do wójta, burmistrza lub prezydenta miasta deklarację o wszystkich źródłach ciepła wykorzystywanych na potrzeby budynku lub lokalu lub źródłach spalania paliw o nominalnej mocy cieplnej mniejszej niż 1 MW, niewymagającego pozwolenia albo zgłoszenia.

Deklarację można złożyć w postaci elektronicznej lub pisemnej. Powinna zawierać następujące informacje:

1. imię i nazwisko albo nazwę właściciela lub zarządcy budynku lub lokalu oraz adres miejsca zamieszkania lub siedziby;

2. adres nieruchomości, w obrębie której eksploatowane jest źródło ciepła lub źródło spalania paliw, o których mowa powyżej;

3. numer telefonu właściciela lub zarządcy budynku lub lokalu, o ile posiada;

4. adres poczty elektronicznej właściciela lub zarządcy budynku lub lokalu, o ile posiada;

5. informacje o liczbie i rodzaju eksploatowanych w obrębie nieruchomości źródeł ciepła lub źródeł spalania paliw, o których mowa powyżej, oraz o ich przeznaczeniu i wykorzystywanych w nich paliwach.

Dla budynków nowych termin na złożenie deklaracji to 14 dni od pierwszego uruchomienia takiego źródła ciepła lub źródła spalania paliw. Wójt, burmistrz, prezydent miasta w terminie 30 dni od otrzymania deklaracji w postaci pisemnej wprowadza do CEEB dane i informacje zawarte w deklaracji (art. 27g ust. 5 Ustawy).

W wypadku budynków istniejących, a dokładniej: w odniesieniu do źródła ciepła lub źródła spalania paliw, eksploatowanych w dniu 30 marca 2021 r. (tj. w dniu ogłoszenia komunikatu Ministra określającego dzień wdrożenia rozwiązań technicznych umożliwiających złożenie deklaracji z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego obsługującego CEEB), termin na złożenie deklaracji wynosi 12 miesięcy, licząc od wskazanego powyżej dnia. Wójt, burmistrz, prezydent miasta w terminie 6 miesięcy od otrzymania deklaracji w postaci pisemnej wprowadza do CEEB dane i informacje zawarte w deklaracji (art. 15 ust. 2 ustawy nowelizującej).

Przedmiotowy obowiązek w zakresie deklaracji elektronicznej zaczął obowiązywać od 1 lipca 2021 r. W tej formie deklaracje można składać za pośrednictwem platformy https://zone.gunb.gov.pl/, logując się za pośrednictwem profilu zaufanego, e-dowodu lub za pomocą internetowego konta w banku, który na to pozwala.

Należy zauważyć, że ustawodawca zdecydował się na potraktowanie niezłożenia przedmiotowej deklaracji w terminie jako wykroczenia zagrożonego grzywną (na zasadach ogólnych wynikających z Kodeksu wykroczeń może ona wynieść od 20 zł do 5000zł). Jednocześnie przewidział instytucję czynnego żalu. Oznacza to, że kto złoży deklarację po terminie, ale przed dniem, w którym wójt, burmistrz lub prezydent miasta poweźmie o tym wiadomość, nie podlega karze.

Pochodzenie danych w CEEP

Dane w CEEP będą pochodzić zarówno od właścicieli lub zarządców, ale także z innych rejestrów oraz kontroli i interwencji.

Dane i informacje będą pozyskiwane automatycznie przez system teleinformatyczny obsługujący ewidencję z innych rejestrów (np. centralnego rejestru charakterystyki energetycznej budynków), a także wprowadzane do ewidencji w trakcie czynności dokonywanych przez tzw. osoby uprawnione, które dokonają inwentaryzacji budynku (weryfikacji danych, ich modyfikacji, uzupełnienia), a których katalog został określony w ustawie (art. 27b). Chodzi tu m.in. o osoby:

1. przeprowadzające kontrolę, o której mowa w art. 379 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska:

1. źródła spalania paliw o nominalnej mocy cieplnej mniejszej niż 1 MW, niewymagającego pozwolenia zintegrowanego bądź na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza albo zgłoszenia instalacji niewymagającej pozwolenia, mogącej negatywnie oddziaływać na środowisko,

2. spełnienia wymagań określonych w tzw. uchwale antysmogowej, wprowadzającej ograniczenia lub zakazy w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw,
3. uiszczenia należnej opłaty za korzystanie ze środowiska,

- w zakresie danych dot. kontroli źródeł spalania paliw o nominalnej mocy cieplnej mniejszej niż 1 MW;

2. przeprowadzające kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach:

1. gospodarowania odpadami komunalnymi,

2. odprowadzania nieczystości ciekłych

- w zakresie danych dot. kontroli źródeł spalania paliw o nominalnej mocy cieplnej mniejszej niż 1 MW,

3. przeprowadzające kontrolę na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska, w zakresie emisji gazów i pyłów wprowadzanych do powietrza przez przedsiębiorcę w rozumieniu ustawy Prawo przedsiębiorców - w zakresie danych, o których mowa powyżej,

4. przeprowadzające kontrolę przewodów kominowych (dymowych, spalinowych i wentylacyjnych), o której mowa w art. 62 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane, w zakresie tej kontroli - w odniesieniu do danych o źródłach ciepła, w tym zasilania z sieci ciepłowniczej, wykorzystywanego na potrzeby budynku lub lokalu; źródłach energii elektrycznej, wykorzystywanej na potrzeby budynku lub lokalu w celu ogrzewania lub podgrzania wody użytkowej; źródłach spalania paliw, o nominalnej mocy cieplnej mniejszej niż 1 MW, niewymagającego pozwolenia albo zgłoszenia; o instalacjach gazowych oraz przewodach kominowych (dymowych, spalinowych i wentylacyjnych)
5. wskazane przez BGK, realizujące czynności w zakresie premii termomodernizacyjnych i premii remontowych - w zakresie tych danych,
6. wskazane przez organy realizujące czynności w zakresie ulgi podatkowej, o której mowa w art. 26h ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - w zakresie danych w tym zakresie,
7. wskazane przez organy lub inne podmioty udzielające ze środków publicznych finansowania albo dofinansowania:

1. przedsięwzięć termomodernizacyjnych, przedsięwzięć niskoemisyjnych lub przedsięwzięć remontowych,

2. odnawialnych źródeł energii, o których mowa w art. 2 pkt 22 ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii,

3. innych przedsięwzięć związanych z ochroną powietrza

- w zakresie danych w tym zakresie,

8. wskazane przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta w zakresie:

1. przyznanych świadczeń z pomocy społecznej lub innych form wsparcia finansowego ze środków publicznych w zakresie:

• dodatku mieszkaniowego, o którym mowa w ustawie z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych,

• dodatku energetycznego, o którym mowa w art. 5c ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne,

• zasiłku celowego z przeznaczeniem na ogrzewanie, o którym mowa w art. 39 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej,

2. deklaracji właścicieli lub zarządców budynków lub lokali,

9. usuwające zanieczyszczenia z przewodów dymowych i spalinowych, stosownie do przepisów wydanych na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej - w zakresie określonym w ustawie.