Czternaście polskich województw przyjęło uchwały antysmogowe, które w swoim założeniu miały być głównym narzędziem walki o czyste powietrze. Dla władz samorządowych podstawą do podejmowania decyzji o wprowadzaniu ustaw były coroczne oceny jakości powietrza wykonywane przez Generalny Inspektorat Ochrony Środowiska. W województwie śląskim zwykle wskazują one na zły stan jakości powietrza, przede wszystkim ze względu na przekroczenia poziomów dopuszczalnych pyłów zawieszonych PM10 i PM2,5 oraz poziomu docelowego benzo(a)pirenu. Roczna ocena jakości powietrza w województwie śląskim za 2020 r. wykazała pewną poprawę stanu środowiska, ale podkreśla się, że wpływ miały tu warunki atmosferyczne. Obniża się poziom przekroczenia pyłu PM2,5, ale skala przekroczeń poziomu docelowego benzo(a)pirenu należy nadal do największych w Polsce. Przekroczenie norm obejmuje ponad 80% powierzchni strefy śląskiej i 96% mieszkańców województwa. Główną przyczyną złej jakości powietrza jest wciąż emisja z indywidualnego ogrzewania budynków.

Między innymi dlatego włodarze województwa zdecydowali o wprowadzeniu uchwały antysmogowej dla całego województwa śląskiego. Zgodnie z jej zapisami obowiązuje całkowity zakaz spalania w kotłach, kominkach i piecach węgla brunatnego, paliw stałych produkowanych z wykorzystaniem tego węgla, mułów i flotokoncentratów węglowych (w tym mieszanek produkowanych z ich wykorzystaniem), a także paliw, w których udział masowy węgla kamiennego o uziarnieniu poniżej 3 mm wynosi więcej niż 15%, oraz biomasy stałej, której wilgotność w stanie roboczym przekracza 20% (np. mokrego drewna).

Uchwała wprowadziła też obowiązek wymiany pieców węglowych. Od 1 stycznia 2022 r. na terenie województwa śląskiego, obowiązuje zakaz stosowania przestarzałych i wysoce emisyjnych źródeł ciepła. Do końca 2027 r. mieszkańcy muszą wymienić kotły klasy trzeciej lub czwartej, a wszystkie nowo montowane urządzenia będą musiały spełniać wymagania klasy piątej. Krótszy czas dano na wymianę kotłów pozaklasowych, popularnych kopciuchów. Jeśli mamy kocioł, który uruchomiliśmy przed 1 września 2017 r., musimy sprawdzić datę produkcji. Od 1 stycznia 2022 r. nie można już korzystać z urządzeń z 2006 r. i starszych oraz z tych, które nie mają tabliczki znamionowej. Do końca 2023 r. będziemy musieli wymienić piece mające między 5 a 10 lat od daty ich produkcji, a do końca 2025 r. kotły mające 5 i mniej lat. Najdłużej popracują kotły klasy trzeciej lub czwartej, ponieważ im czas dano do końca 2027 r.

Ale to nie koniec zmian. Od 1 stycznia 2022 r. w całej Unii Europejskiej obowiązują nowe wymogi dla pieców wolnostojących i wkładów kominkowych tzw. miejscowych ogrzewaczy pomieszczeń. Ma to związek z unijnymi rozporządzeniami, które mówią, że ogrzewacze na paliwa stałe muszą spełniać wymagania Ekoprojektu lub Ecodesign, które określają minimalne poziomy efektywności energetycznej i normy emisji zanieczyszczeń. Dla urządzeń zainstalowanych przed 1 września 2017 r. konieczność wymiany tych urządzeń będzie obowiązywać od 2023 r.

W czerwcu 2020 r. Sejmik Województwa Śląskiego uchwalił również Program Ochrony Powietrza, który zobowiązuje wszystkie gminy do intensywnych działań kontrolnych w indywidualnych gospodarstwach domowych, pod kątem przestrzegania zapisów uchwały antysmogowej. Korzystanie z zakazanych uchwałą instalacji naraża ich właścicieli na karę grzywny w wysokości 500 zł. Skierowanie sprawy do sądu może skutkować karą do 5 tys. zł.

Ocenia się, że kotłów pozaklasowych jest na Śląsku około 350 tys. Według raportu Polskiego Alarmu Smogowego wartości te mogą być niedoszacowane, bo nie wszystkie miasta policzyły swoje "kopciuchy". Pomóc ma w tym powszechny, ogólnopolski spis źródeł ciepła, czyli Centralna Baza Emisyjności Budynków (CEEB). Do 30 czerwca 2022 r. każdy właściciel domu z zainstalowanym źródłem ciepła do 1 MW ma obowiązek złożenia deklaracji z informacją o formie ogrzewania budynku. W przypadku mieszkania w bloku wspólne źródło ciepła musi złożyć zarządca. Ale jeżeli w naszym mieszkaniu jest indywidualne źródło ciepła, takie jak np. kominek, bojler elektryczny lub „koza” deklarację właściciel musi złożyć samodzielnie. Właściciele nowych instalacji, uruchomionych po 1 lipca 2021 r. mają na to 14 dni. Nie zgłasza się urządzeń, których nie ma wskazanych w deklaracji, a więc np. paneli fotowoltaicznych czy klimatyzatorów. Zgłoszenia można dokonać dwojako: elektronicznie przez stronę CEEB, albo w wersji papierowej, tj. składając deklarację osobiście w urzędzie miasta lub gminy zgodnie z lokalizacją budynku (można też wysłać ją tradycyjną pocztą). Deklarację muszą wypełnić wszyscy, nie tylko właściciele domów, ale też budynków przeznaczonych do tzw. okresowego pobytu ludzi, a więc np. hoteli, pensjonatów oraz budynków i lokali użytkowych, o ile mają własne źródła ogrzewania. Wiele osób nadal nie wie, że niezłożenie deklaracji w wymaganym terminie może skutkować karą grzywny.

Główny Urząd Nadzoru Budowlanego, który prowadzi Bazę liczy na to, że będzie ona stanowić przydatne narzędzie do walki ze smogiem. – Szacujemy, że do bazy CEEB powinno spłynąć ogółem ok. 5 milinów deklaracji – mówi Joanna Niedźwiecka, rzecznik prasowy Główny Urząd Nadzoru Budowlanego. – Według danych z końca stycznia 2022 r. w całej Polsce złożonych zostało ponad 1,2 mln deklaracji, co oznacza, że zaledwie co piąty właściciel lub zarządca domu wywiązał się z nałożonego obowiązku. Wśród złożonych deklaracji 96% dotyczy budynków mieszkalnych. Prawie 82% osób w Polsce deklaruje ogrzewanie budynku paliwem stałym: węglem, drewnem lub pelletem, 34% to użytkownicy ogrzewania gazowego – dodaje.

Jak wygląd województwo śląskie na tym tle? Na koniec stycznia w województwie śląskim złożono prawie sto tysięcy deklaracji. – Prawie 49% mieszkańców Śląska ogrzewa dom paliwem stałym: węglem, drewnem lub pelletem, z czego zdecydowaną większość stanowią kotły węglowe o klasie niższej niż 3 lub bezklasowych – podaje Joanna Niedźwiecka. W zdecydowanej większości palimy w tych piecach węglem i paliwem węglopochodnym. 33% osób deklaruje posiadanie kotła gazowego, a tylko 2,3% ma pompy ciepła. Niecały 1% gospodarstw ma kocioł olejowy, a niecałe 4% kolektory słoneczne do ciepłej wody użytkowej lub z funkcją wspomagania ogrzewania. Reszta korzysta z ciepła systemowego.

Jeśli chodzi o śląskie gminy to w ilości złożonych deklaracji przoduje Chełm Śląski. Tu deklaracje złożyło 28% uprawnionych. Najmniej, bo tylko 7% deklaracji, spłynęło z Lubomii. A dla gmin takie informacje są również niezwykle cenne, ponieważ pozwolą zaproponować mieszkańcom optymalne rozwiązania w ramach modelu energetycznego gminy czy miejscowości. Jak podkreślają eksperci, taki model powinien służyć nie tylko do diagnozy stanu obecnego, ale też do oceny potencjalnych skutków zastosowania różnych wariantów modernizacji energetycznej. W 2020 r. Główny Instytut Górnictwa na podstawie ankiet gminnych przeprowadził badania dla jednej z miejscowości w woj. śląskim. Pytania dotyczyły powierzchni budynku, stanu i wieku urządzeń grzewczych i dostarczających ciepłą wodę, zużycia paliwa, wykonanych ociepleń, wymiany stolarki, posiadanych źródeł energii odnawialnej, a także planowanych modernizacji. Analiza wykazała niską efektywność energetyczną budynków mieszkalnych, a połowa budynków okazała się starsza niż 50 lat. W około 60% dokonano usprawnień energetycznych, a około 20% posiadało odnawialne źródła energii. Budynki w większości były wyposażone w kotły lub piece węglowe, przy czym 75% źródeł ciepła stanowiły piece bezklasowe. Jednocześnie 85% ankietowanych mieszkańców wyraziło chęć wymiany źródła ciepła. Połowa mieszkańców była zainteresowana wymianą pieca na kocioł gazowy, 25% mieszkańców wykazało zainteresowanie kotłem węglowym 5 klasy, 37% ociepleniem budynku i wymianą stolarki, a 31% montażem ogniw fotowoltaicznych. Jednak wśród właścicieli najstarszych budynków odsetek osób deklarujących chęć podjęcia działań był znacznie niższy i wynosił ok. 50%. Wyniki badania wskazują jednoznacznie, że działania informacyjne i wsparcie finansowe powinny być w pierwszej kolejności skierowane do tych grup mieszkańców.

(sjs)

"Za treści zwarte w publikacji dofinansowanej ze środków WFOŚiGW w Katowicach odpowiedzialność ponosi Redakcja"