Eksploatacja jednej  tony  węgla  generuje  średnio  do 30 proc. odpadów, głównie skały płonnej, składowanych na zwałowiskach, bądź wykorzystywanych gospodarczo w najprostszej formie do tworzenia terenów zielonych.

Skała ta składa się z łupków ilastych, iłowców, mułowców, piaskowców oraz domieszek węgla. Zagospodarowanie odpadów poprzemysłowych, to obecnie jeden z najistotniejszych problemów, z którymi boryka się gospodarka. Haldex wraz z Głównym Instytutem Górnictwa podjął działania zmierzające do wdrożenia w tym zakresie nowych technologii. Na zmniejszenie uciążliwości wynikających z wydobycia kopalin w latach 2014–2018 Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej planuje wydać – w różnych formach finansowania – niemalże 302 mln zł.

Nasza gospodarka powiązana jest z biosferą, w której funkcjonuje. Biosfera jednak nie rośnie,  nie  przybywa  ropy,  wody,  gazu  ani węgla. W pewnym momencie musi dojść do sytuacji, w której zabraknie zasobów i bezproblemowej absorpcji odpadów. Dlatego stajemy przed palącym problemem, którym jest konieczność ponownego wykorzystywania odpadów i niwelowania skutków wywołanych ich gromadzeniem. Tymczasem gospodarka w obiegu zamkniętym to system, w którym produkcja energii, dóbr i usług oraz konsumpcja są organizowane w taki sposób, by ograniczać zapotrzebowanie na paliwa pierwotne, surowce, wodę, grunty i inne bogactwa naturalne,  gdyż są one  nieodnawialne.

- Każdy sektor przemysłu jest inny pod względem wykorzystywania zasobów, wytwarzania odpadów i gospodarowania nimi. Dlatego Komisja Europejska będzie dalej propagować najlepsze praktyki w różnych sektorach przemysłowych, publikując dokumenty referencyjne dotyczące najlepszych dostępnych technik (BREF), które państwa członkowskie muszą uwzględniać przy wy- dawaniu zezwoleń instalacjom przemysłowym, oraz będzie propagować najlepsze praktyki w zakresie odpadów górniczych. Na każdym etapie produkcji  ilość odpadów należy minimalizować,  a jeżeli nie jest to możliwe, należy zadbać o ich ponowne wykorzystanie, czyli recykling. Należy więc tak segregować odpady, aby można było wykorzystać je we wtórnych procesach produkcyjnych –wyjaśnia Tadeusz Koperski, ekspert z dziedziny rewitalizacji, były prezes zarządu Haldeksu.

Ogromna  skala degradacji

Szczególnie palącym problemem jest kwestia odpadów wydobywczych. Istnieje konieczność wyeliminowania skutków ich gromadzenia się i ponownego wykorzystania jako zasobów, szczególnie w obszarze Śląska, gdzie ponad 200-letnia historia wydobycia kopalin spowodowała skurczenie się łatwo dostępnych zasobów, a skala degradacji terenów jest znaczna.

- Korzyści z zamknięcia obiegu to symbioza przemysłowa – odpady lub produkty uboczne z jednego sektora przemysłu stają się surowcem dla innego; odzysk energii – pożytki ekologiczno-ekonomiczne; nowe miejsca pracy – zwiększenie konkurencyjności; optymalizacja finansowania – środki finansowe na inwestycje i innowacje w zakresie odzysku odpadów; ograniczenie ilości składowanych odpadów – ograniczone dofinansowania dla nowo powstających składowisk odpadów – wylicza Tadeusz Koperski.

Na Śląsku znajduje się nawet do 15 mln t mułów zinwentaryzowanych i zdeponowanych w osadnikach. Ponadto w wyniku wzbogacania węgla wydobywanego w kopalniach powstają nowe muły  w ilości od 3 do 5 mln t rocznie. W wyniku badań laboratoryjnych Haldex we współpracy z instytucjami naukowymi opracował innowacyjną metodę produkcji granulatu mułowego o wysokiej wydajności. Katowicki Haldex od 10 lat wytwarza granulaty mułowe. Dysponuje instalacjami mogącymi przerobić 1 mln t mułów rocznie. Co w znacznej części oszczędza koszty gospodarki wodno-mułowej w kopalniach poprzez działalność zapobiegającą powstawaniu  nowych osadów mułowych do zdeponowania  w osadnikach  i  ograniczenia  nowych  osadników  przy kopalniach.

Tania technologia

Niestety, część mułów posiada słabą wartość energetyczną. Nie opłaca się ich wykorzystywać do spalania. Nadają się jednak doskonale do produkcji biocarbohumusu. Opracowana technologia jest tania w zastosowaniu i umożliwia bezodpadową produkcję na wręcz masową skalę. Uzyskane wyniki analizy zawartości metali ciężkich porównane z normami wskazują, że biocarbohumus jako grunt może być wykorzystywany do zagospodarowania i rekultywacji biologicznych, czy też uprawy roślin przemysłowych.

W ub.r. Haldex wdrożył instalacje wzbogacające w swoich zakładach przeróbczych i posiada możliwości budowy osobnych nitek do wzbogacania mułów do wysokokalorycznego koncentratu mułowego. Materiał taki może stanowić nie tyko wsad energetyki zawodowej, ale również być surowcem do formowania brykietów, pelletów, paliwa formowanego, które mieści się w parametrach emisyjnych a jednocześnie może stanowić uzupełnienie rynku dla tej części społeczeństwa, które ze względów finansowych nie jest w stanie nabyć paliw w średniej cenie 800 zł/t. Dzięki instalacji hydrosizera w Zakładzie Przeróbczym Haldex-Panewniki w Mikołowie, w okresie od lipca 2016 r. do maja 2017 r. udało się uzyskać z mułu węglowego 32 761 Mg węgla w klasie 18 000–19 000 kJ.

Obecnie kluczową innowacją jest możliwa produkcja metakaolinitu, czy zoolitu oraz technologii kalcynacji łupków przywęglowych, która dotychczas nie była stosowana na świecie.

Potrzebny jest operator

Haldex wskazuje również na konieczność uporządkowania gospodarki odpadami. Obecnie każda gmina musi w tej kwestii radzić sobie sama. Nie ma konkretnego operatora, który scaliłby mechanizmy działania w zakresie gospodarki odpadami i uzyskał efekt synergii tak w obszarze środowiska, ekonomii, jak i systemowych miejsc pracy.

– Istnieje pilna potrzeba powołania operatora, którego nadrzędną misją będzie również powiązanie systemu działania w oparciu    o paradygmat gospodarki w obiegu zamkniętym z szeroko pojętym modelem biznesowego podejścia do zagospodarowania odpadów. Konieczność powiązania tych dwóch systemów wynika z ograniczenia dotychczasowych kierunków zagospodarowania lub wręcz ich wyeliminowania. Podejście systemowe umożliwia zoptymalizowanie struktur działających na rzecz zagospodarowania odpadów, jak również zoptymalizowanie wydatkowania środków finansowych  związanych z bieżącą działalnością, pozyskiwaniem nowych rynków zbytu oraz wspieranie i rozwój innowacyjności w strukturach operatora i współpracujących interesariuszy – wskazuje Tadeusz Koperski.

Warto zatem przypomnieć, że Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach od początku swego istnienia, a więc od 1993 r. udzielił dofinansowania na cele związane z zagospodarowaniem odpadów (w tym pogórniczych) blisko 105 mln zł. Ponad 80 mln zł z tych środków trafiło na likwidację tzw. bomb ekologicznych. Na rekultywację terenów pogórniczych przeznaczono ponad 13,3 mln zł. Na zmniejszenie uciążliwości wynikających z wydobycia kopalin w latach 2014–2018 Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej planuje wydać w formie zwrotnej i bezzwrotnej niemalże 302 mln zł.

Kajetan Berezowski
 Publicysta tygodnika Trybuna Górnicza i portalu górniczego nettg.pl

Dofinansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach. Treści zawarte w publikacji nie stanowią oficjalnego stanowiska organów Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach.