Po pierwsze - profilaktyka

Górnictwo nie jest czarnym, wypadkowym punktem na mapie gospodarki narodowej

Zielone światło dla bezpieczeństwa pracy w górnictwie świeci jakby jaśniej w ostatnich latach. I to w kryzysie światowym, który rykoszetem trafia także w polskie firmy. Przemysł wydobywczy, mimo różnorodnych problemów, obrał kurs na poprawę warunków pracy. O tym, że nie są to tylko deklaracje świadczą analizy niebezpiecznych zdarzeń prowadzone w Wyższym Urzędzie Górniczym. Już czwarty rok z rzędu maleje w górnictwie liczba wypadków ogółem. I tak, w roku ubiegłym było ich o 7,5 proc. mniej. A liczba ciężkich urazów zmniejszyła się o 40 proc. w porównaniu do 2011 roku i była aż trzy razy mniejsza niż w 2009 roku.

Dobry trend utrzymuje się w 2013 roku i miejmy nadzieję, że nie złamią go ostatnie tygodnie roku. Jak informuje rzecznik, doradca prezesa WUG, Jolanta Talarczyk, w bieżącym roku wypadkowość ogólna i ciężka we wszystkich największych firmach górniczych wykazuje tendencję malejącą. Górnictwo nie jest czarnym, wypadkowym punktem na mapie gospodarki narodowej. W tym bowiem roku liczba wypadków w kopalniach węgla kamiennego zmniejszyła się o prawie 15 proc. I – co ważne – spadek odnotowały wszystkie spółki węglowe, zaś największy postęp odnotowały kop. Bogdanka i Południowy Koncern Węglowy, gdzie wypadków było prawie że o jedną trzecią mniej.

Wypadków coraz mniej, ale…

Sukcesów nie ma, niestety, w przeciwdziałaniu największym górniczym tragediom. Spadkowa tendencja nie dotyczy wypadkowości śmiertelnej, która od lat utrzymuje się mniej więcej na tym samym poziomie. Mimo tego górnictwo na tle całej gospodarki narodowej nie wypada blado. Wbrew obiegowym opiniom nie jest branżą, w której najczęściej traci się życie. Wymowne są dane zaprezentowane podczas wyjazdowego posiedzenia Rady Ochrony Pracy w Lubinie (30 września – 1 października br.), którego głównym tematem była prewencja wypadkowa prowadzona przez WUG we współpracy z ZUS-em i Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. W polskim górnictwie podziemnym, które zatrudnia ponad 120 tys. osób, odnotowano w ub. roku blisko 2700 wypadków przy pracy. To znacznie mniej niż w przetwórstwie ( ponad 30 tys. poszkodowanych), handlu ( ponad 11 tys. poszkodowanych w wypadkach), a także budownictwie (z ponad 8 tys.) i transporcie (z ponad 6 tys. poszkodowanych). Natomiast śmiertelnych wypadków w ub. roku najwięcej było w budownictwie, bo 82, a także w przetwórstwie i transporcie (po 60) i energetyce (36). Górnictwo, z 26 śmiertelnymi ofiarami, w tym 22 w górnictwie węgla kamiennego, zamykało to zestawienie – jak podano, przytaczając dane GUS – z takim samym wynikiem jak rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. W tym roku śmierć podczas górniczej pracy poniosło 18 osób, w tym 13 w kopalniach węgla kamiennego.

Prezes WUG, Piotr Litwa, jeszcze przed rozpoczęciem obrad zdecydowanie zaznaczył, iż w polskim górnictwie ciągle jeszcze odległy jest wyznaczony przez Urząd dalekosiężny cel zerowej wypadkowości w odniesieniu do wypadków śmiertelnych i ciężkich. A o tym, że jest to cel realny przekonują wyniki programów bezpieczeństwa w innych krajach, jak chociażby w Niemczech.

Prezes dodał, iż do końca roku WUG zamierza wypracować nowy, standardowy sposób liczenia nakładów na bezpieczeństwo pracy oraz kosztów wypadków przy pracy, który można będzie zastosować we wszystkich górniczych zakładach. To zaś, jak podkreślił, będzie kolejnym krokiem w zmianie podejścia do niebezpiecznych zdarzeń w górnictwie.

Wymóg najwyższych standardów

- Staramy się – mówił prezes Piotr Litwa – różnymi metodami zmienić sposób podejścia do bezpieczeństwa pracy w górnictwie. Na tle innych branż gospodarki narodowej przemysł wydobywczy pod względem wypadkowości wygląda dobrze, ale nie można się pocieszać, że gdzie indziej jest gorzej. Górnictwo wymaga najwyższych standardów bezpieczeństwa, ponieważ takiej kumulacji zagrożeń naturalnych i technicznych nie spotka się w innych sektorach gospodarki. Rozszerzyliśmy w ostatnich latach sposoby oddziaływania na przedsiębiorców i załogi górnicze. Wyznaczamy rejony szczególnego nadzoru pod ziemią i na powierzchni, które z uwagi na relatywnie większe zagrożenia niż gdzie indziej są częściej przez naszych inspektorów kontrolowane. Bezwzględnie zatrzymujemy niebezpiecznie prowadzone roboty lub szwankujące maszyny. Instrumenty sanacyjne obudowaliśmy metodami miękkiego oddziaływania na mentalność górniczą, czyli seminariami, szkoleniami, konkursami, filmami, broszurami, ulotkami. Do promocji dobrych praktyk wykorzystujemy narzędzia internetowe. Prowadzimy także telefon górniczego zaufania, który jest instrumentem natychmiastowej interwencji w niebezpiecznych sytuacjach, które się zdarzają w zakładach.

Podczas wspomnianych obrad ROP nie sposób było nie zauważyć, iż głównymi przyczynami najcięższych górniczych wypadków – o czym WUG często przypomina – są: oberwanie się skał ze stropu i ociosów, tąpnięcie, zawał, nieprzestrzeganie technologii prowadzenia robót, wykonywanie prac przy przenośnikach taśmowych przy braku zabezpieczenia stanu wyłączenia lub będących w ruchu, przebywanie pracowników w wyrobiskach podczas prowadzenia transportu, niewłaściwa organizacja pracy przy remontach, montażu maszyn, urządzeń i instalacji, przebywanie w zasięgu pracy maszyn i urządzeń, porażenie prądem, czy wykonywanie prac na wysokości przy braku zabezpieczeń.

Owocna współpraca

W prowadzeniu prewencji wypadkowej – jak szeroko informuje wspomniana już rzecznik Jolanta Talarczyk – WUG korzysta ze wsparcia zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W ramach tej dwustronnej współpracy przygotowywane są i wydawane różnego rodzaju materiały szkoleniowe, w tym broszury, ulotki, filmy, ukazujące zagrożenia występujące w górnictwie. WUG przeprowadził łącznie kilkadziesiąt szkoleń, w których uczestniczyło kilkuset pracowników górniczych zakładów. Materiały informacyjne są bezpośrednio rozprowadzane wśród załóg górniczych. Dodać trzeba, iż są one dostępne również na kanale WUG-owskim na You Tube.

Prewencyjną, kontrolną i nadzorczą działalność WUG już od kilku lat wspiera NFOŚiGW. Dzięki tej współpracy nadzór górniczy został doposażony w sprzęt służący do monitorowania eksploatacji kopalin. Zakupiono 11 licencji oprogramowania wspomagającego funkcjonowania urządzeń GPS oraz 66 przyrządów kontrolno-pomiarowych. Możliwości oddziaływania na górnicze załogi od dawna wzbogacana jest również poprzez działającą przy WUG Fundację Bezpieczne Górnictwo im. Wacława Cybulskiego. Urząd, wspólnie z Fundacją, prowadzi kilka konkursów, nagradzając m.in. najbezpieczniejsze pracujące oddziały wydobywcze oraz dzielnych górników.

Warto w tym miejscu przypomnieć, iż liderami bezpiecznej pracy w górnictwie w roku ubiegłym były załogi trzech zakładów należących do Kompanii Węglowej. Ten zaszczytny tytuł - werdyktem Wielkiej Kapituły Konkursu Bezpieczna Kopalnia - w rankingu górnictwa węgla kamiennego – przyznano kop. Jankowice (I miejsce) oraz kop. Brzeszcze (II miejsce) i kop. Piast (III miejsce).

W Wyższym Urzędzie Górniczym nie mają złudzeń, iż wraz ze schodzeniem z wydobyciem coraz głębiej zagrożeń nie będzie ubywać. Geologia każe sprostać coraz większym i trudniejszym wyzwaniom. Dlatego tak wiele uwagi poświęca się wprowadzaniu nowych metod w zwalczaniu i zapobieganiu zagrożeniom oraz intensyfikując współpracę m.in. z Głównym Instytutem Górnictwa, działającą przy Urzędzie Fundacją Bezpieczne Górnictwo, ZUS-em, Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska, Komitetem Organizacyjnym Szkoły Eksploatacji Podziemnej, SITG itd. Dobre praktyki w górnictwie są coraz skuteczniej nagłaśniane w mediach. To wszystko już przynosi widoczne efekty. Prezes Litwa ma prawo przyznać, iż polskie górnictwo rzeczywiście nie jest czarnym punktem na mapie gospodarki narodowej. Niestety, choć fakty są wymowne, to obiegowe stereotypy utrwalone w opinii publicznej trzeba będzie zmieniać jeszcze przez wiele, wiele lat.

Oprac.: Jerzy Miemiec