Zablokowane wyrobiska

Problematyka opodatkowania podziemnej infrastruktury górniczej jest przedmiotem rozbieżności od ponad 20 lat.

Nie wszystkie gminy górnicze mają obecnie problemy związane z obowiązkiem zwrotu niesłusznie pobranego podatku od nieruchomości. Zwykle są to te, które dokonały w przeszłości nadinterpretacji przepisów ustawy w taki sposób, aby jak najwięcej pieniędzy uzyskać od znajdujących się na ich obszarze zakładów górniczych.

Problematyka opodatkowania podziemnej infrastruktury górniczej jest przedmiotem rozbieżności interpretacyjnych od ponad 20 lat. Górnicza Izba Przemysłowo-Handlowa zawsze stała i nadal stoi na stanowisku, iż podziemne wyrobiska górnicze i znajdująca się w nich infrastruktura nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości.

Gminy górnicze natomiast stosowały bardzo różne zasady postępowania, niektóre z nich w ogóle nie domagały się tego podatku, podczas gdy inne opodatkowywały wyrobiska górnicze, jak i znajdującą się w nich infrastrukturę. Te ostatnie wielokrotnie próbowały doprowadzić do jak największego opodatkowania podziemnego majątku spółek górniczych. Należy wspomnieć, iż od połowy lat 90. stosowanie przepisów ustawy o podatkach i opłatach lokalnych budziło poważne wątpliwości w praktyce i było przedmiotem całkowicie rozbieżnego orzecznictwa sądów w zakresie opodatkowania podatkiem od nieruchomości podziemnych wyrobisk górniczych. Sprawę przesądziła uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2002 r., w której przyjęto, że „podziemne wyrobisko górnicze nie jest nieruchomością w rozumieniu art. 3 ust. 1 w zw. z art. 2 ustawy z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych, a więc nie podlega podatkowi od nieruchomości”. Izba w tej sprawie przesłała Sądowi swoje stanowisko oraz zestaw opinii prawnych w przedmiotowej kwestii.

Najważniejszy temat

Od początku konfliktu między przedsiębiorcami a gminami górniczymi Górnicza Izba Przemysłowo-Handlowa aktywnie włączała się w działania zmierzające do rozwiązania sytuacji. Był to jeden z najważniejszych tematów, jakim GIPH zajmowała się w ostatnich latach. Izba intensywnie działała w sprawie, zbierając opinie prawne uznanych autorytetów, włączając się w różne postępowania czy próbując doprowadzić do wprowadzenia precyzyjniejszych przepisów ustawowych w tym zakresie, m.in. składała propozycje zmian ustaw podatkowych, włączała się w postępowania przez wojewódzkimi sądami administracyjnymi, Najwyższym Sądem Administracyjnym, Sądem Najwyższym czy Trybunałem Konstytucyjnym, przesyłając swoje stanowiska, jak również brała na prawach strony udział w postępowaniach przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym. W 2002 r. w trakcie rozpatrywania sprawy przez Sąd Najwyższy podjęte zostały działania legislacyjne mające na celu doprecyzowanie przepisów prawnych tak, aby kwestia opodatkowania podziemnych wyrobisk górniczych nie budziła już kontrowersji, tzn. by nie mogły być one obejmowane przedmiotowym podatkiem. Efektem tych działań było dodanie w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze art. 6 pkt 10, stanowiącego, że wyrobiskiem górniczym jest przestrzeń w nieruchomości gruntowej lub w górotworze powstała w wyniku robót górniczych oraz zdefiniowanie w art. 58 obiektów budowlanych zakładu górniczego jako obiekty budowlane w rozumieniu prawa budowlanego zlokalizowane w całości na powierzchni ziemi, służące do bezpośredniego wydobywania kopaliny ze złoża.

Po ogłoszeniu przytoczonej powyżej uchwały Sądu Najwyższego oraz dokonaniu wskazanych zmian w ustawie Prawo geologiczne i górnicze, gminy zaakceptowały fakt niewykazywania przez przedsiębiorców górniczych podziemnych wyrobisk w deklaracjach dotyczących podatku od nieruchomości.

Jak w prawie budowlanym

Niestety z dniem 1 stycznia 2003 r. zmieniono ustawę o podatkach i opłatach lokalnych przesądzając, że pojęcie „budowla” należy rozumieć tak, jak w prawie budowlanym. Spowodowało to zmianę orzecznictwa, pojawiły się wyroki sądów administracyjnych zakładające, że co najmniej niektóre elementy podziemnej infrastruktury górniczej są budowlami w rozumieniu wspomnianej ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, a w konsekwencji podlegają podatkowi od nieruchomości. W ślad za nimi niektóre gminy podjęły działania zmierzające do dochodzenia roszczeń z tytułu wspomnianego podatku. Ponadto w dniu 3 lutego 2006 r. Naczelny Sąd Administracyjny, rozpatrując skargę kasacyjną KGHM Polska Miedź wydał wyrok, w którego uzasadnieniu uznał, że w stanie prawnym od 1 stycznia 2003 r. wyrobisko górnicze stanowi budowlę w rozumieniu przepisów u.o.p.l i podlega opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości. Taka wykładnia prawa spowodowała falę roszczeń gmin górniczych w stosunku do przedsiębiorców, którzy eksploatują kopaliny metodą podziemną. GIPH od początku stała na stanowisku, że NSA dokonał niedopuszczalnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w sposób prowadzący do poszerzenia zakresu obowiązku podatkowego ponad to, co wynika wyraźnie z przepisów ustawy.

Opinie i ekspertyzy prawne

Górnicza Izba Przemysłowo-Handlowa przez cały czas trwania sporu dotyczącego opodatkowania podziemnej infrastruktury górniczej aktywnie działała również poprzez próby zmiany obowiązujących przepisów. Często włączała się w prace nad nową ustawą Prawo geologiczne i górnicze. Aby przerwać istniejące spory i uchronić spółki wydobywcze przed zwiększonymi kosztami prowadzonej działalności, w 2008 r. Izba opracowała i przesłała do Ministerstwa Gospodarki uwagi dotyczące projektu tej ustawy, zgłaszając m.in. propozycję zmiany treści definicji obiektu budowlanego zakładu górniczego czy dodania do słowniczka ustawowego definicji wyrobiska górniczego. Uwagi te zostały uwzględnione przez Ministerstwo i znalazły się w projekcie ustawy przyjętym przez Radę Ministrów.

Wiele miesięcy trwała batalia nad ostatecznym kształtem ustawy w Sejmie i Senacie. W trakcie tych prac połączone komisje sejmowe niestety wykreśliły z projektu rządową propozycję, która mogła już wówczas usunąć niespójności między różnymi ustawami oraz zakończyć wątpliwości interpretacyjne. Spowodowało to, że niektóre gminy górnicze nadal agresywnie windykowały sporne podatki. Dopiero wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 września 2011 r. odpowiadający na zadane w 2009 r. pytanie prawne Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach dotyczące konstytucyjności przepisów, na podstawie których gminy górnicze żądały od przedsiębiorców górniczych podatków od nieruchomości za podziemne wyrobiska górnicze, zakończył wieloletnie spory w tym temacie. Trybunał Konstytucyjny uznał przepisy ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, których dotyczyło pytanie prawne, za zgodne z Konstytucję, jednak pod warunkiem określonego ich rozumienia. Najważniejszy dla górnictwa wniosek wypływający z tego orzeczenia to potwierdzenie, iż podziemne wyrobiska górnicze nie są obiektami budowlanymi, a więc nie mogą podlegać „opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości jako takie obiekty: ani samodzielnie (jako wyrobiska w znaczeniu fizycznym), ani wespół ze zlokalizowanymi w nich urządzeniami (jako wyrobiska w znaczeniu kompleksowym)”.

Nieprecyzyjne brzmienie

Trybunał wskazał jednocześnie na podkreślane często niejasne i nieprecyzyjne brzmienie przepisu, będącego podstawą nakładania podatku oraz podkreślił zasadę in dubio pro tributario, tj, że niejasnych regulacji podatkowych nie wolno interpretować na niekorzyść podatników.

W postępowaniu tym GIPH wystąpiła do Trybunału Konstytucyjnego z opinią „przyjaciela sądu” (amicus curiae) i dostarczyła mu zestaw posiadanych opinii i ekspertyz prawnych. W 2013 r. przy okazji zmiany ustawy o samorządzie gminnym pojawiła się propozycja zmiany definicji budowli, która miała na celu wyeliminowanie istniejących wątpliwości interpelacyjnych. W rzeczywistości zaproponowane brzmienie tej definicji spowodowałoby zwiększenie obciążeń spółek górniczych, w związku z czym Izba zgłosiła swoje negatywne stanowisko do powyższej propozycji oraz zaproponowała w zamian wyłączenie podziemnych wyrobisk górniczych wraz ze znajdująca się w nich infrastrukturą z opodatkowania podatkiem od nieruchomości. Propozycja ta została jednak zablokowana przez lobby gmin górniczych i ostatecznie brzmienie ustawy nie zostało zmienione.

Katarzyna Lipińska