Będzie strategia transformacji regionów górniczych

Ministerstwo Przemysłu pracuje nad Białą Księgą Transformacji. Ma to być dokument ułatwiający transformację polskich regionów górniczych. Jego projekt jest opracowywany przez Ministerstwo Przemysłu we współpracy z Bankiem Światowym oraz środowiskiem akademickim i naukowym z Uniwersytetu Śląskiego, Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Politechniki Śląskiej i Głównego Instytutu Górnictwa. Celem dokumentu jest nakreślenie kierunków transformacji Polski – od gospodarki opartej na węglu ku zrównoważonej przyszłości energetycznej.

Transformacja to nie może być brutalne, nagłe cięcie

– Transformacja jest bardzo istotnym elementem naszego życia tutaj na Śląsku i w innych regionach pogórniczych. Każda zmiana jest trudna, dlatego transformację musimy przeprowadzić tak, żeby była najmniej kosztowna dla społeczeństwa. Transformacja to nie może być brutalne, nagłe cięcie. Wszyscy pamiętamy przykład Wałbrzycha. Wałbrzych to jest region, który po 30 latach nie do końca podźwignął się po brutalnym cięciu działalności górniczej. Ten region został praktycznie bez wsparcia. Rząd premiera Tuska deklaruje, że teraz tak nie będzie – mówi Marzena Czarnecka, minister przemysłu.

W transformacji regionu trzeba myśleć jednocześnie o wyzwaniach społecznych, przemysłowych i ekonomicznych. 

– Rozmawiamy dziś o bezpieczeństwie, sposobach i kosztach transformacji – kosztach społecznych, kosztach energetycznych. Ale chciałabym zaproponować inną perspektywę – perspektywę inwestycji. Teza, którą stawiam, brzmi: jeśli dobrze zagramy, transformacja może spłacić się sama. I nie mówię tu o sytuacji idealnej. Mówię o dobrze zaprojektowanym systemie, w którym pieniądze zainwestowane w sprawiedliwą transformację wracają do gospodarki, regionów, budżetu państwa z nawiązką. Transformacja nie jest tylko dla tych, którzy tu zostaną po zamknięciu kopalń, ale dla wszystkich – zapewnia Joanna Pauly, dyrektor Departamentu Funduszy Europejskich i Spraw Zagranicznych w Ministerstwie Przemysłu oraz przewodnicząca zespołu ds. przygotowania Białej Księgi Transformacji.

Zespół zajmujący się opracowaniem Białej Księgi Transformacji został powołany przez minister przemysłu Marzenę Czarnecką pod koniec lutego 2025 r. Początkowo wyłoniono ekspertów z różnych dziedzin z Banku Światowego i polskich środowisk akademickich, a potem przeprowadzono badania z interesariuszami procesu transformacji, w tym zwłaszcza ze stroną społeczną i gminami górniczymi. W końcu przyjrzano się doświadczeniom międzynarodowym.

Trzy wymiary transformacji

Założenia zrównoważonej transformacji są w Białej Księdze rozpatrywane przez pryzmat trzech wymiarów.

Pierwszy to wymiar regionalny, uwzględniający specyfikę poszczególnych regionów. Ministerstwo Przemysłu popiera rozwiązanie, aby planowanie transformacji odbywało się na poziomie subregionalnym, jak najbliżej wyzwań i potrzeb społeczności lokalnych.

Resort podkreśla – zgodnie z założeniami Białej Księgi Transformacji – że transformacja regionów węglowych może być czynnikiem odwracającym trend wyludniania się Polski, ale tylko pod warunkiem działania mądrego, szybkiego i lokalnego.

Kolejny – wymiar sektorowy – zakłada uwzględnienie wpływu transformacji na ludzi, wspieranie możliwości gospodarczych przy jednoczesnym ustanowieniu sprzyjających ram instytucjonalnych i zaangażowaniu zainteresowanych stron. Wyzwaniem jest np. tworzenie mieszkańcom alternatyw. Chodzi nie tylko o szkolenia, ale o wypracowanie indywidualnego podejścia do człowieka, o ścieżki zawodowe, o zachęty dla ludzi, by w regionach węglowych zostać. Dlatego założenia obejmują: budowę platformy alokacji dla pracowników, dostosowanie podnoszenia kwalifikacji do popytu w sektorach oferujących atrakcyjne zatrudnienie, programy wsparcia, doradztwo zawodowe, itd.

Wśród postulatów są też przyspieszenie wsparcia dla strategicznych inwestycji oraz tworzenie spółek celowych dla projektów rewitalizacyjnych i transformacyjnych z uwzględnieniem współpracy między gminami, firmami wydobywczymi i sektorem prywatnym. W procesie ważne są także silne instytucje. Kluczową rolę może odegrać utworzony niedawno Fundusz Transformacji Województwa Śląskiego.

Natomiast trzeci – wymiar procesowy – wskazuje na trzy główne etapy transformacji: ustalenie jej ram, realizację kluczowych programów i inwestycji oraz zwiększanie ich skali. Głównym celem jest doprowadzenie do efektu dźwigni zadań realizowanych w wymiarze regionalnym i sektorowym.

Przyszłość kilkuset tysięcy osób

– Nie pytajmy, czy nas stać na transformację. Pytajmy, czy stać nas, by jej nie zrobić dobrze – mówi Joanna Pauly.

Biała Księga nie tylko opisuje wyzwania, ale dostarcza konkretnych narzędzi, by im sprostać. Założenia przedstawione w tym dokumencie są punktem wyjścia do szerokiego dialogu i planowania, które muszą nastąpić natychmiast, zanim wyludnienie i stagnacja na trwałe dotkną regiony górnicze.

Transformacyjne wyzwanie jest spore. Przemysł wydobywczy w Polsce zatrudnia ok. 150 tys. pracowników, a elektrownie dodatkowo kilkanaście tysięcy. Bank Światowy szacuje zatrudnienie na ponad 300 tys. osób pośrednio i bezpośrednio związanych z wydobyciem. W Terytorialnym Planie Sprawiedliwej Transformacji dla woj. śląskiego mowa jest o 400 tys. osób zależnych od przemysłu wydobywczego.

W Polsce jest kilka dokumentów strategicznych, które odnoszą się do redukcji zdolności wydobywczych. Projekt Krajowego Planu w dziedzinie Energii i Klimatu (KPEiK) mówi, że do 2030 r. w miksie energetycznym udział OZE będzie wynosił ponad 50 proc., a do 2040 r. nawet 70 proc. 

Dariusz Ciepiela
dziennikarz portalu WNP.PL