Nowa tożsamość regionu – jak Łużyce budują gospodarkę przyszłości. Relacja z wyjazdu studyjnego ROPT2 do Dolnych Łużyc (wrzesień

Dolne Łużyce – od regionu przemysłowego do laboratorium transformacji

Dolne Łużyce (Niederlausitz) są położone w południowej części Brandenburgii, przy granicy z Polską. Region dolnołużycki przez dziesięciolecia był obszarem intensywnego rozwoju przemysłu tekstylnego i wydobywania węgla brunatnego. Przemysł górniczy oraz związane z nim elektrownie stanowiły fundament lokalnej gospodarki, kształtowały krajobraz i strukturę zatrudnienia. Dolne Łużyce przechodzą obecnie wielowymiarową transformację, wykraczającą poza sferę społeczno-gospodarczą. Transformacja Dolnych Łużyc ma również aspekty ekologiczne i przestrzenne. Dawne tereny postindustrialne są rewitalizowane i powoli zmieniają swoje przeznaczenie, zyskując nowe funkcje gospodarcze i społeczne, stając się także ciekawym obszarem badań procesów transformacyjnych w tym regionie. Właśnie do Dolnych Łużyc, a dokładnie do serca regionu, czyli Chociebuża (Cottbus), wybrała się delegacja z Polski w ramach wyjazdu studyjnego projektu ROPT2 (Regionalne Obserwatorium Procesu Transformacji 2.0), aby przyjrzeć się rozwiązaniom wdrażanym w zakresie szeroko pojętej transformacji.

BTU Cottbus-Senftenberg i nowe oblicze nauki w regionie transformacji

23 września 2025 r. uczestnicy delegacji udali się do Brandenburskiego Uniwersytetu Technicznego w Cottbus-Senftenberg (BTU, Brandenburgische Technische Universität). W budynku biblioteki głównej BTU gości przywitał profesor Wolfram Berger (prorektor ds. internacjonalizacji BTU). Następnie dr Tim Rottleb i dr Johannes Staemmler z Katedry Makroekonomii BTU przedstawili swoje prezentacje, dotyczące procesu transformacji regionu Dolnych Łużyc jako regionu pogórniczego w Niemczech. Prelegenci omówili skalę i znaczenie gospodarcze wydobywania węgla brunatnego oraz konsekwencje jego stopniowego wygaszania dla zatrudnienia i rozwoju gospodarczego regionu. Przedstawili także wyzwania demograficzne oraz problemy niedoboru wykwalifikowanej siły roboczej i niskiejinnowacyjności gospodarki, czyli główne bariery w procesie transformacji. Prelegenci wskazali inicjatywy naukowe i inwestycyjne BTU, w tym rozwój Sieci Naukowej Łużyc (Lausitz Science Network, stowarzyszenie instytucji naukowych z regionu Cottbus-Senftenberg, współpracujących na rzecz rozwoju lokalnego potencjału badawczego) oraz Parku Naukowego Łużyc (Lausitz Science Park, park naukowo-technologiczny w Cottbus, stanowiący element procesu transformacji gospodarczej i infrastrukturalnej Dolnych Łużyc), jako podstawę budowy nowej tożsamości regionu. Prezentacja zakończyła się podkreśleniem roli współpracy międzynarodowej, w tym z partnerami z Polski, w zakresie kształtowania przyszłości regionów pogórniczych. 

WFBB – motor rozwoju gospodarczego Brandenburgii i wsparcie dla transformacji Łużyc

Agata Riehm, senior manager z Agencji Rozwoju Gospodarczego Brandenburgii (WFBB, Wirtschaftsförderung Land Brandenburg GmbH WFBB), przedstawiła prezentację o działaniach wspierających rozwój gospodarczy regionu. Celem WFBB jest poprawa struktury gospodarczej i społecznej Brandenburgii, przez wspieranie inwestycji, innowacji, startupów, zrównoważonej energetyki i współpracy międzynarodowej. WFBB działa jako one-stop agency, tj. podmiotoferujący  kompleksowe usługi dla przedsiębiorstw, realizujący projekty zarówno w siedzibie głównej w Poczdamie, jak i w pięciu centrach regionalnych, także na obszarze Łużyc. Agencja współpracuje z lokalnymi podmiotami, wspiera pozyskiwanie wykwalifikowanych kadr oraz organizuje misje gospodarcze i promocję regionu, dążąc do zwiększenia atrakcyjności inwestycyjnej Brandenburgii. Po wykładach odbyła się sesja pytań i dyskusja. 

CHESCO – innowacje dla zrównoważonej mobilności przyszłości

Następnym punktem programu była wizyta w Center for Hybrid Electric Systems Cottbus (CHESCO), gdzie przedstawiono wizję nowego przemysłu opartą na rozwoju technologii hybrydowych. CHESCO to unikalna jednostka badawcza powołana i prowadzona przez BTU, która zajmuje się badaniami i rozwojem hybrydowych i elektrycznych systemów napędowych dla sektora transportowego, ze szczególnym uwzględnieniem lotnictwa. Celem tej jednostki jest rozwijanie technologii przyjaznych dla klimatu, które przyczynią się do redukcji emisji CO2 i wspierania zrównoważonej mobilności. 

Energetyczne serce Łużyc – LEAG i kopalnia Welzow-Süd w procesie przemiany

W planie wyjazdu była także wizyta w LEAG (Lausitz Energie Kraftwerke AG), głównej firmie energetycznej regionu. Przedstawicielka spółki wygłosiła wykład na temat roli LEAG w procesie transformacji energetycznej Dolnych Łużyc, stojących przed spółką wyzwań oraz zdobytych już doświadczeń, co spotkało się z dużym zainteresowaniem uczestników. Dzień zakończyła wizyta w kopalni odkrywkowej węgla brunatnego Welzow-Süd, która jest zlokalizowana na zachód od biegu rzeki Szprewy i miasta Spremberg. Eksploatację węgla prowadzi się tam od 1966 r. Węgiel brunatny wydobywany w tej kopalni trafia do kompleksu przemysłowo-energetycznego w Schwarze Pumpe, należącego do LEAG. Działalność wydobywcza odkrywki Welzow-Süd jest stopniowo wygaszana, a zamknięcie kopalni planowane jest najpóźniej do 2038 r. Priorytetem jest maksymalne ograniczenie wpływu zamykania kopalni na zatrudnienie, region oraz środowisko. Operator kopalni (LEAG) sięga po fundusze kompensacyjne na transformację regionu węglowego oraz tworzenie nowych miejsc pracy po zakończeniu eksploatacji, zgodnie z polityką federalną i wytycznymi Komisji Europejskiej. Wygaszanie działalności odbywa się etapami – nie zaplanowano już znaczących inwestycji w rozbudowę, a wydobywanie i przetwórstwo węgla brunatnego są wygaszane stopniowo do osiągnięcia progu opłacalności, zgodnie z założonymi datami końcowymi.

Nowe kierunki dla regionu – społeczne i naukowe oblicze transformacji

Kolejny dzień, 24 września 2025 r., rozpoczęła prezentacja Marko Schmidta (przewodniczącego Revierwende Łużyce) dotycząca perspektyw transformacji regionu z punktu widzenia związków zawodowych oraz obecnych wyzwań społecznych. Revierwende Łużyce to projekt społeczno-gospodarczy zainicjowany przez Niemiecką Konfederację Związków Zawodowych (Deutscher Gewerkschaftsbund, w skrócie DGB), którego celem jest wspieranie sprawiedliwej transformacji regionów węglowych (w tym Łużyc) w kierunku bardziej zrównoważonej, przyjaznej środowisku i opartej na nowych miejscach pracy gospodarki. Po prezentacji odbyła się sesja dyskusyjna. Następnie delegacja odwiedziła Izbę Przemysłowo-Handlową w Cottbus (Industrie- und Handelskammer, w skrócie IHK), gdzie dr Silke Schwabe przedstawiła projekt MinGenTec oraz działania na rzecz innowacyjności w regionie, a dr Maciej Satora z Fraunhofer IWU (Instytutu Fraunhofera ds. Obrabiarek i Technologii Formowania) przedstawił inicjatywę DurcH2atmen, czyli sieć współpracy „Wasserstoffnetzwerk Lausitz”, skupiającą przedsiębiorstwa, uczelnie i instytucje z regionu Łużyc w celu rozwoju gospodarki wodorowej przez produkcję, magazynowanie, wykorzystywanie i badania nad zielonym wodorem w ramach transformacji energetycznej. 

Firma TAKRAF – tradycja, rozwój i nowoczesność

Uczestnicy delegacji następnie odwiedzili firmę TAKRAF AG, której historię i obecną działalność przedstawił Matthias Gnilke, Dyrektor Linii Produkcyjnej. TAKRAF to firma o wyjątkowo długiej historii, której korzenie sięgają 1725 r., kiedy to w Lauchhammer (wówczas Królestwo Saksonii) założono pierwsze huty żelaza. Firma początkowo zajmowała się produkcją żelaza i wyrobów hutniczych. Dyrektor Gnilke podkreślił, że w odlewni powstawały zarówno elementy przemysłowe, jak i znane pomniki i rzeźby. Otwartość na zmiany technologiczne i inwestycje w innowacje pozwoliły by stopniowo przechodzić na produkcję maszyn i urządzeń dla górnictwa, w tym pierwszych koparek i przenośników. Obecnie firma TAKRAF, działająca pod marką TAKRAF Group, oferuje kompleksowe rozwiązania dla górnictwa i przemysłu przetwórczego, w tym systemy do przetwarzania surowców, zaawansowane przenośniki, maszyny do wydobycia nadkładu oraz systemy do separacji cieczy i ciał stałych pod marką DELKOR. Produkowane są zarówno pojedyncze maszyny, jak i kompleksowe systemy „pod klucz” dla największych kopalni na świecie. TAKRAF ma siedziby i oddziały w kilkunastu krajach na sześciu kontynentach, w tym w Niemczech (Lauchhammer, Leipzig), Indiach (Chennai, Bengaluru), Australii, Kanadzie, USA, Chile, Południowej Afryce i Chinach. Dzięki swojej globalnej obecności firma realizuje projekty na całym świecie, dostosowując swoje rozwiązania do lokalnych warunków i potrzeb klientów.

Lausitz Science Park – przestrzeń współpracy i innowacji

Po południu delegacja udała się do parku technologicznego Lausitz Science Park, gdzie wysłuchała prezentacji dr. Markusa Schwenke, kierownika projektu BTU i dr. Larsa Scharnholza z Instytutu Nowej Kultury Przemysłowej (Institut für Neue Industriekultur INIK GmbH). Lausitz Science Park jest jednym z najważniejszych projektów transformacji Łużyc, realizowanym przez BTU i miasto Cottbus. To nowoczesny kampus naukowo-przemysłowy o powierzchni 420 hektarów, którego rozwój ma uczynić region centrum innowacji i zielonej gospodarki. Prelegenci przedstawili wizję parku jako przestrzeni współpracy między nauką, biznesem i samorządami. Wskazali cztery główne filary rozwoju – sztuczną inteligencję i technologię sensorów, transformację energetyczną i dekarbonizację, zdrowie i nauki o życiu oraz globalne zmiany i procesy transformacyjne. Podkreślono, że Lausitz Science Park został zaprojektowany jako miejsce o międzynarodowym znaczeniu – nowa przestrzeń do prowadzenia badań i rozwoju technologii, z ofertą dla uczelni, startupów i inwestorów przemysłowych oraz jako pole do współpracy z partnerami z Polski.

Dolne Łużyce: między innowacją a wyzwaniami transformacji społeczno-gospodarczej

We wszystkich prezentacjach i dyskusjach, jakie odbyły się podczas wyjazdu studyjnego do Niemiec w ramach projektu ROPT2 wybrzmiewały zarówno sukcesy, jak i wyzwania związane z transformacją regionu Dolnych Łużyc. Uczestnicy mieli okazję zapoznać się z przykładami współpracy między nauką, biznesem i administracją, stanowiącymi nie tylko solidne podstawy dla zrównoważonej gospodarki przyszłości, lecz także inspirację do wdrażania innowacyjnych rozwiązań i rozwoju lokalnego potencjału. Inwestycje w infrastrukturę badawczą, odnawialne źródła energii i nowoczesny przemysł – jak te realizowane przez BTU Cottbus-Senftenberg, LEAG czy Lausitz Science Park – pokazują, że region konsekwentnie buduje nową tożsamość opartą na innowacyjności i ekologii.

Podczas spotkań wielokrotnie podkreślano znaczenie społecznego wymiaru transformacji oraz potrzebę aktywnego zaangażowania mieszkańców, prowadzenia dialogu społecznego oraz udzielania wsparcia pracownikom dotkniętym zmianami.

Dolne Łużyce stają dziś w obliczu głębokich przemian – odchodzą od paliw kopalnych, zmieniają swoją strukturę gospodarczą i szukają nowych impulsów rozwojowych. Proces ten wymaga czasu, inwestycji i solidarności społecznej, ale jednocześnie stanowi przykład, jak region o przemysłowej przeszłości może stać się laboratorium zielonej transformacji.

            Magdalena Bemke-Świtilnik