Ogólnopolski program „Czyste Powietrze” dostępny dla najbiedniejszych rodzin

Zimą przy bezwietrznej pogodzie smog staje się problem widocznym dla każdego. Walka o czyste powietrze zaczyna się od zmiany sposobu myślenia, od świadomości, że sami możemy sobie pomóc. Wraz z rozpoczęciem ogólnopolskiego Programu Priorytetowego „Czyste Powietrze” właściwie już nikt nie może powiedzieć, że nie stać go na ograniczenie niskiej emisji z komina swojego domu jednorodzinnego. Wcześniejsze bariery finansowe straciły rację bytu.

W światowych rankingach, na liście WHO 50 najbardziej zanieczyszczonych miast dominują polskie. Niestety, na wysokich lokatach znajdują się miejscowości z woj. śląskiego. Żywiec jest w tym smutnym rankingu na czwartym miejscu, Rybnik na piątym, Pszczyna na szóstym, Godów jest 11, Wodzisław 12, Sosnowiec 21, Knurów 22. A przemysł już nie jest największym szkodnikiem powietrza, jak to było 20 lat temu. Obecnie najbardziej nam szkodzi tzw. niska emisja, czyli dym z kominów budynków mieszkalnych. Będziemy zdrowiej oddychać, jeżeli zmienimy system ogrzewania naszych domów. Łatwo powiedzieć, ale czy to jest realne w niezamożnym społeczeństwie? Nikt nie pali w piecu byle czym, żeby zrobić na złość sąsiadowi.

Takiego programu jeszcze nie było

Świadomość ekologiczna jest coraz lepsza. Do zmiany powszechnego sposobu myślenia przyczynia się edukacja prowadzona w szkołach już od najmłodszych klas oraz społeczne kampanie antysmogowe, takie jak prowadzona w ubiegłym roku przez Ministerstwo Środowiska pod hasłem „Zadbaj o swój kawałek nieba”, czy różnorodne działania podejmowane od kilkunastu lat m.in. przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach.

– Ogrzewając dom złym paliwem nie tylko zatruwamy innych, ale przede wszystkim siebie. Pył spada na nasz dom i najbliższe otoczenie. Kiedyś nie zwracano uwagi na kolor i zapach dymu z komina, była akceptacja zanieczyszczeń. Dziś takiego przyzwolenia jest coraz mniej. Do rozwiązania problemu smogu, spowodowanego w głównej mierze przez kotły starego typu na paliwa stałe, niezbędne są kompleksowe, systemowe działania w skali całego kraju. Realizowany od ubiegłego roku program „Czyste Powietrze” w perspektywie 10 lat radykalnie zmniejszy niską emisję – mówi Tomasz Bednarek, prezes Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach.

Program „Czyste Powietrze” zasadniczo różni się od realizowanych w tym samym celu programów w poprzednich latach przede wszystkim skalą i koordynacją działań we wszystkich regionach kraju. Prowadzą go wszystkie Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, których w kraju funkcjonuje 16. Nabór wniosków rozpoczął się 19 września 2018 r. Do 31 grudnia ub.r. WFOŚiGW przyjęły ich łącznie 25 tys., o czym informował podczas konferencji prasowej 17 stycznia br. prezes zarządu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Kazimierz Kujda.

Śląsk jest liderem w zainteresowaniu programem. W tym regionie złożono już ponad 4 tys. wniosków. Łączna wartość dziesięcioletniej realizacji tego programu w skali całego kraju to aż 103 mld zł. Jego głównym celem jest zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza, poprzez likwidację nieefektywnych i przestarzałych źródeł ciepła oraz poprawę efektywności energetycznej jednorodzinnych budynków mieszkalnych. Szacuję się, że termomodernizacji zostanie poddanych ok. 4 mln domów w całej Polsce.

Skalę programu „Czyste Powietrze” obrazują fakty wskazywane przez Tomasza Bednarka, prezesa WFOŚiGW w Katowicach. W regionie Fundusz od kilkunastu lat udzielał dotacji na wymianę źródeł ciepła. W ramach popularnego programu ograniczenia niskiej emisji, realizowanego przez WFOŚiGW w Katowicach we współpracy z gminami, wymieniono blisko 30 tys. indywidualnych źródeł ciepła. Od stycznia 2017 r. do połowy 2018 r. w programie „Smog Stop” przyznano dofinansowanie ok. 4000 wnioskodawców, czyli mieszkańcom, którzy o takie wsparcie się ubiegali.

– Gdy porównamy te liczby z potrzebami wymiany kopciuchów szacowanymi w naszym regionie na kilkaset tysięcy, to dobitnie widać, że w takim tempie rozwiązanie problemu smogu zajęłoby nam kilkadziesiąt lat. Dlatego konieczne było opracowanie kompleksowego, spójnego, systemowego programu z jasno określoną perspektywą czasową – podkreśla Tomasz Bednarek.

Dostępność i opłacalność modernizacji domowego systemu ogrzewania dla najuboższych rodzin jest bardzo istotnym atutem programu „Czyste Powietrze”. Wymiana kotła w połączeniu z ociepleniem budynku przyniesie znaczne zmniejszenie kosztów ogrzewania, co ma ogromne znaczenie dla rodzinnego budżetu w przyszłości. Przy podjęciu inwestycji nie trzeba mieć dużego kapitału, osobom z najchudszym portfelem wystarczy 10procentowy udział własny, a i on może być sfinansowany ze specjalnej pożyczki, którą można uzyskać przy wsparciu WFOŚiGW. Korzystanie z dotacji nie wyklucza pożyczkowej formy pomocy. Jest to zasadnicza różnica w porównaniu do wcześniejszych programów, gdy wnioskodawcy dostawali dotacje niezależnie od swojej sytuacji materialnej. Nowym rozwiązaniem jest również otwartość programu dla osób dopiero budujących domy (wymogiem formalnym jest zezwolenie na budowę), które mogą korzystać z dotacji na zakup i montaż źródła ciepła. Takiego udogodnienia w poprzednich programach nie było.

Nowe progi dochodowe

Od 1 do 21 stycznia br. nabór wniosków do programu „Czyste Powietrze” był wstrzymany w całym kraju. Ta trzytygodniowa przerwa miała charakter techniczny. Wynikała z wejścia w życie (z początkiem br.) ustawy wprowadzającej tzw. termomodernizacyjną ulgę podatkową oraz z konieczności dostosowania do tego systemu informatycznego programu „Czyste Powietrze”. Zmienił się wzór wniosku, który trzeba wypełnić zabiegając o wsparcie finansowe WFOŚiGW oraz progi dochodowe wyznaczające wysokość dotacji. Wszelkie formularze wniosków i oświadczeń można pobrać ze strony internetowej: www.wfosigw.katowice.pl.

Informacje i praktyczne porady można uzyskać nie tylko internetowo, ale także w punktach konsultacyjnych Programu Czyste Powietrze, których w woj. śląskim są trzy: w Katowicach (ul. Wita Stwosza 2), w BielskuBiałej (ul. Legionów 57), w Częstochowie (ul. Jana III Sobieskiego 7). Zgłoszenia do programu (wypełnione wnioski i oświadczenia) można przesyłać elektronicznie, tradycyjną pocztą lub dostarczać osobiście.

Zainteresowani najwięcej wątpliwości mają przy obliczaniu dochodu uprawniającego do skorzystania z programu. Najczęściej pytają też o okres oczekiwania na rozpatrzenie wniosku, zasady rozliczania i dokumentację ponoszonych wydatków.

Łukasz Frydel z Zespołu Ochrony Atmosfery WFOŚiGW w Katowicach, który na co dzień zajmuje się merytorycznym sprawdzaniem wniosków zapewnia, że wymogi formalne nie są trudne do spełnienia.

– Wnioski rozpatrywane są według kolejności wpływu. Dotychczas w naszym regionie podpisano kilkadziesiąt umów o dofinansowanie z programu Czyste Powietrze. Beneficjenci mogą rozkładać inwestycje w dogodnym dla siebie czasie. Na realizację mają 24 miesiące od daty podpisania z funduszem umowy. Można rozliczać wydatki poniesione wcześniej, czyli przed przyznaniem dotacji, ale tylko te, które zostały poniesione w okresie 12 miesięcy przed złożeniem wniosku. Do 1 lipca 2019 r. nastąpi zmiana w tym względzie i dla wniosków złożonych po 1 lipca będzie można uwzględniać wyłącznie wydatki poniesione po dniu złożenia wniosku. Wsparcie finansowe nie przysługuje już zakończonym inwestycjom, gdy na przykład zakupiony został w ubiegłym roku nowy kocioł, ale żadne inne działania nie są już planowane i prowadzone. Jeżeli inwestycja jest kontynuowana, to warto wnioskować o dofinansowanie – wyjaśnia Łukasz Frydel z WFOŚiGW w Katowicach.

Najniższe dochody – najwyższe dotacje

Na Portalu Beneficjenta WFOŚiGW w Katowicach, który uruchomiono specjalnie do obsługi tego programu zarejestrowało się dotychczas 15 tys. osób. Są to osoby, które złożyły już wnioski oraz potencjalnie kolejni wnioskodawcy, którzy w najbliższych miesiącach dostarczą wymagany komplet dokumentów wraz z zeznaniem podatkowym za poprzedni rok (do końca kwietnia br. obowiązuje PIT za 2017 r., a później PIT za 2018 r.).

Na najwyższe dotacje mogą liczyć osoby o najniższych dochodach w przeliczeniu na osobę w rodzinie. Zasady są podobne do obowiązujących w programie 500 Plus. I tak np.: przy najniższych dochodach, czyli do 600 zł miesięcznie na członka gospodarstwa domowego można liczyć na 90procentową dotację kosztów kwalifikowanych inwestycji. Przy dochodach powyżej 1600 zł wysokość dofinansowania dla istniejących obiektów sukcesywnie maleje od 18 proc. do 15 proc. Z dochodem rocznym przekraczającym 125 tys. zł wsparcie finansowe na termomodernizację domu nie przysługuje, ale wydatki na ten cel mogą odliczyć od podatków. Beneficjenci programu mogą również z niej skorzystać, czyli odliczać poniesione wydatki w uldze podatkowej wprowadzonej w br. (do ulgi kwalifikują się tylko te wydatki, które nie zostały sfinansowane z programu „Czyste Powietrze”).

Program „Czyste Powietrze” jest znacznie szerszy od wszystkich poprzednich. Zawiera wiele elementów, które zmierzają nie tylko do wymiany źródła ciepła, ale poprawy efektywności energetycznej budynku.

– Można uzyskać dofinansowanie na wymianę pieców kaflowych i kotłów na paliwa stałe oraz zakup i montaż nowych. Starych nie można zatrzymać, trzeba je zlikwidować i przy rozliczeniu inwestycji wymagana jest karta przekazania odpadu. Kupowane kotły muszą posiadać certyfikaty z odwołaniem do Polskiej Normy, te na paliwa stałe powinny posiadać klasę 5 oraz spełniać wymogi Dyrektywy 2009/125/WE z dnia 21 października 2009 (ekoprojekt). Zgodnie z uchwałą antysmogową w domach jednorodzinnych do 2022 r. można korzystać z kominków pod warunkiem ich opalania suchym drewnem (biomasą stałą, której wilgotność w stanie roboczym przekracza 20 proc.), a po tym terminie wymagana będzie modernizacja systemu odprowadzania spalin gwarantująca redukcje pyłu (odpylenie) do poziomu wymaganego przepisami – informuje Łukasz Frydel.

Cel główny, ale nie jedyny

Likwidacja „kopciuchów” w domach jednorodzinnych jest głównym celem programu „Czyste Powietrze”, ale nie jedynym. Można uzyskać dofinansowania także na docieplenie budynków i dachów, wymianę okien i drzwi, instalację odnawialnych źródeł energii, czyli kolektorów słonecznych i instalacji fotowoltaicznej, a także montaż wentylacji z systemem odzyskania ciepła. Wydatki trzeba przy tym planować racjonalnie, w programie są określone kwoty na konkretne przedsięwzięcia (np. przy wymianie stolarki okiennej i balkonowej dotacja przysługuje do 700 zł za metr kw.). Maksymalny koszt inwestycji, od którego liczona jest dotacja, ustalono na 53 tys. zł. Minimalną wartość projektu, na który można ubiegać się o dofinansowanie określono na 7 tys. zł. Także wymiana okien i drzwi podlega dofinansowaniu, o ile są elementem poprawy efektywności energetycznej budynku.

Jolanta Talarczyk

Dofinansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach. Treści zawarte w publikacji nie stanowią oficjalnego stanowiska organów Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach.