Restrukturyzacja górnictwa węgla kamiennego w Zjednoczonym Królestwie

Wydobycie węgla na skalę przemysłową w Wielkiej Brytanii rozpoczęło się około XVI wieku. Już w 1600 r., północno-wschodnie angielskie zagłębia węglowe Northumberland i Durham dostarczały ponad 250 000 t/r węgla, głównie do południowej Anglii.

W roku 1912 brytyjski przemysł węglowy osiągnął szczyt swojego rozwoju i zatrudniał 1 100 000 pracowników, produkując rekordową ilość 287 mln ton, z czego jedną trzecią eksportowano. W tym czasie działało w górnictwie około 1 400 spółek a czynnych kopalń było 2 600. W roku 1947 przemysł znacjonalizowano i wtedy zatrudniał on 718 tys. pracowników w 958 kopalniach.

Chociaż węgiel pozostawał głównym, pierwotnym paliwem kraju przez kolejną dekadę, malejący popyt od końca lat pięćdziesiątych spowodował, że National Coal Board (NCB) – państwowe przedsiębiorstwo węglowe zamykało średnio 34 kopalnie rocznie w okresie pomiędzy 1958 a 1973 r. W roku 1975 pozostało czynnych już tylko 241 kopalń. Pod koniec 1985 r. liczba ta spadła do 133, a w roku 1992 czynnych było już tylko 50 kopalń zatrudniających 43 800 ludzi.

Mówiąc o restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w tym kraju należy wyraźnie rozróżnić dwa okresy.

Pierwszy to okres od roku 1947 do końca lat siedemdziesiątych. Był to okres spadającego popytu krajowego na węgiel i rosnącej konkurencji ze strony innych nośników energii. W tym też okresie faktycznie jedynym instrumentem łagodzenia skutków redukcji zatrudnienia było przemieszczanie robotników z jednej kopalni do drugiej.

Drugi okres w latach 1980-1995 napędzany był przede wszystkim polityką prywatyzacji ówczesnego rządu. Podczas gdy poprzednie zamknięcia kopalń często kojarzyły się z wyczerpaniem zasobów lub olbrzymimi problemami geologicznymi, późniejsza restrukturyzacja wynikała bezpośrednio z wymogów rządu, aby NCB osiągnęła finansową niezależność bez potrzeby korzystania z dotacji państwowych. Poza tym istniał też aspekt polityczny. Celem polityki rządu konserwatywnego było przełamanie siły krajowego związku górników i wystawienie przemysłu na działanie sił rynkowych jako wstęp do ostatecznej prywatyzacji. Kiedy rząd konserwatywny odzyskał władzę w roku 1979, rozpoczął faktyczną prywatyzację wszystkich przemysłów, które do tej pory były państwowe. Wśród nich było również górnictwo węgla kamiennego.

Trwający przez 10 miesięcy strajk w przemyśle węglowym w latach 1984-1985 okazał się fatalny w skutkach dla przemysłu. Rozpoczęto go w obronie 20 tys. miejsc pracy
w dwudziestu kopalniach, a zakończono rozłamem w Krajowym Związku Górników. Koszt tych strajków oszacowano na 1 750 mln funtów dla NCB plus dalsze 1 500 mln dla rządu i głównych odbiorców brytyjskiego węgla. Pomimo przyspieszonego programu zamykania nierentownych kopalń w połowie lat osiemdziesiątych NCB, która w roku 1987 zmieniła nazwę na British Coal Corporation (BCC), ciągle była w stanie czynić znaczące inwestycje w kopalniach, dla których widziała pewną przyszłość, chociaż zasadnicza część tych inwestycji to inwestycje w technologie, a nie w zasoby ludzkie. Pod koniec roku 1992 rząd ogłosił, że zamierza zamknąć 27 kopalń z pozostających jeszcze czynnych 50, a kolejne cztery zachować na zasadzie utrzymania dostępu do zasobów.

 Przemysł węglowy, który powrócił do sektora prywatnego na początku 1995 r. składał się z 31 kopalń głębinowych,
z których część została zachowana w stanie „uśpienia” .Zatrudniał wtedy mniej niż 9 tys. ludzi. Do początku roku 2000 czynnych pozostało 17 kopalń głębinowych zapewniających zatrudnienie dla 9 400 ludzi, z czego 8 100 górników pracowało w Anglii, 700 w Szkocji i 600 w południowej Walii.

Podejście rządu do odnowy gospodarczej obszarów dotkniętych przez restrukturyzację przemysłu węglowego było w dużej mierze realizowane w skali regionalnej. Działo się tak jednak dopiero od końca lat dziewięćdziesiątych, kiedy pojawiła się polityka regionalna w programach rządowych. Wcześniej to rząd centralny brał odpowiedzialność za wszystkie sprawy. Wyjątkami była tu Walia i Szkocja, dla których centralny rząd Zjednoczonego Królestwa stworzył specjalne departamenty: walijski i szkocki. Tak więc odpowiedzialność za przyciąganie nowych inwestycji do starych zagłębi węglowych w okresie lat 1980-1990 ciążyła często na barkach istniejących organizacji, które miały szerszy zakres działania niż jedynie przemysł węglowy. Główny ciężar wysiłków British Coal w celu przygotowania swoich byłych pracowników do alternatywnego zatrudnienia wzięła na siebie jej siostrzana firma British Coal Enterprice (BCE).

BCE została stworzona pod koniec 1984 r. w celu wsparcia procesu tworzenia alternatywnych możliwości zatrudnienia na terenach górniczych. Była to inicjatywa podjęta przez British Coal i rząd centralny (w tamtym czasie Departament Energii), bez zaangażowania się jakiegokolwiek związku zawodowego. Zastała ona utworzona jako spółka będąca całkowitą własnością BCC. Rozpoczęła działalność na skromną skalę z ograniczonym budżetem w wysokości 5 000 000 funtów. Na początku lat dziewięćdziesiątych jej kapitał wynosił już 60 mln funtów (100 mln USD).

Charakter i wyniki działalności BCE wykazały, że długoterminowa działalność rzeczywiście powinna być realizowana w celu stworzenia nowych miejsc pracy w miejsce tych, które zlikwidowano w przemyśle węglowym.

Podstawowym celem British Coal Enterprise było wspieranie odbudowy i dywer­syfikacji gospodarczej zagłębi węglowych w Zjednoczonym Królestwie, a przede wszystkim tworzenie miejsc pracy poza sektorem węglowym, ale na terenach zagłębia węglowego.

Jej usługi związane ze zmianą miejsca pracy dla byłych górników były bezpłatne dla pracowników BCC. Spółka ta oferowała również usługi na warunkach komercyjnych dla innych firm, zarówno na terenie zagłębi węglowych jak i poza nimi. Została zorganizowana na bazie regionalnej odpowiadającej siedmiu obszarom górniczym BCC,
z których każdy był w innym zagłębiu.

BCE postawiła sobie za cel stworzenie nowych miejsc pracy poprzez przyciąganie nowej działalności gospodarczej na tereny górnicze oraz poprzez udzielanie wsparcia nowym jednostkom gospodarczym i zachęcanie tym samym do zmiany miejsca ich działalności na tereny górnicze lub rozszerzanie zakresu ich działalności. Realizowała to poprzez:

• pomoc finansową w postaci kredytów oraz udziałów,
• przekazywanie infrastruktury do prowadzenia działalności gospodar­czej małych
  i średnich jednostek, doradztwo i scentralizowane usługi,
• wspieranie lokalnych agencji przedsiębiorczości,
• zmianę miejsca zatrudnienia oraz pomoc w znalezieniu nowego miejsca pracy,
• szkolenia.

Pomoc finansowa była dostępna dla każdej nowo rozpoczynanej działalności gospodarczej, rozszerzającej swój zakres działania lub przemieszczającej się na tereny górnicze, która tworzyła nowe, stałe miejsca pracy, a która nie likwidowała miejsc pracy istniejących w innych przedsiębiorstwach na tym terenie.

Oferta pomocy finansowej uzależniona była od tworzenia miejsc pracy, a wysokość kredytu zależna była bezpośrednio od liczby stworzonych miejsc pracy. Za każde przewidywane nowe miejsce pracy BCE mogła zapewnić do 5 000 funtów, czyli do 25% niezbędnych funduszy do prowadzenia działalności. Warunki, jakie te jednostki gospodarcze musiały spełniać by się zakwalifikować do korzystania ze środków BCE przedstawiały się następująco:

• nowe miejsca pracy musiały być stworzone w okresie na jaki kredyt był udzielany,
• nowe miejsca pracy nie mogły likwidować innych miejsc w innej jednostce gospodarczej,
• jednostka gospodarcza musiała działać na terenie zagłębia węglowego,
• należało zademonstrować możliwość rentownej działalności takiej jednostki gospodarczej.

Rola finansowa BCE okazała się bardzo cenna do rozpoczynania działalności gospodarczej, ponieważ kiedy już taka jednostka uzyskała wsparcie BCE często łatwiej jej było uzyskać dalszą pomoc finansową z innych źródeł komercyjnych.

Do roku 1994 BCE zainwestowała w sumie 85 mln funtów w rozwój około 4 300 projektów, których ogólna kwota finansowania osiągnęła poziom 718 mln funtów odzwierciedlając zasadę, że 1 funt finansowany przez BCE przyciągał dalsze 7,50 funta
z innych źródeł. W sumie do 1993 BCE anulowała 9% swoich kredytów jako nieściągalne, dalsze 22% było w firmach, które przeżywały „trudności finansowe”.

BCE, w ramach swojego programu działalności i troski o ogólną sytuację gospodarki lokalnej uwzględniającej promocję tworzenia no­wych miejsc pracy, nawiązywała aktywne związki z różnymi agencjami, które starały się stymulować regenerację terenów górniczych. Agencje te to np. samorządy lokalne, regionalne biura departamentów rządu krajowego, izby handlowe, rady ds. szkolenia i przedsiębiorstw.

Z punktu widzenia BCE najważniejszymi z nich były Agencje Lokalnej Przedsiębiorczości. Były to partnerstwa nienastawione na tworzenie zysku, w których, wraz z bankami, dużymi miejscowymi firmami, BCE odgrywała bezpośrednią rolę w procesie restrukturyzacji i dzięki którym zapewniała pomoc finansową. Agencje te zapewniały doradców z zakresu prowadzenia działalności gospodarczej dla firm, które zamierzały rozpocząć działalność na terenach górniczych lub też ją rozwijały. W latach 1985-1993 BCE wyasygnowała ponad 6 mln funtów na tę działalność.

BCE angażowała się w tworzenie i wspieranie zarządzanych przez siebie warsztatów
i małych jednostek gospodarczych mając dostęp do ogromnych zasobów budynków kopalnianych, a w niektórych przypa­dkach do budynków należących do innych firm, które można było wyko­rzystać do tego celu. Na terenie tych budynków powoływano małe jednostki gospodarcze. BCE angażowało się również, często z innymi agencjami, w budowę nowych obiektów. Pomoc tego rodzaju oznaczała, że nowi przedsiębiorcy nie byli od razu narażeni na wysokie nakłady kapitałowe, a korzystanie z podstawo­wych usług biurowych nie zmuszało ich do dodatkowego angażowania kapitału na zagwarantowanie sobie własnych urządzeń. Do połowy roku 1994 BCE planowało posiadanie 790 takich jednostek w 41 lokalizacjach, angażując na to roczne inwestycje rzędu 15-17 mln funtów.

Poza zapewnianiem nisko oprocentowanych kredytów dla nowych lub rozwijających się firm na terenach zagłębi węglowych, BCE również wspierało inne inicjatywy finansowania oraz zapewniało kierowane warsztaty i infrastrukturę przemysłową, na bazie której mogły powstawać nowe spółki. BCE wzięło również odpowiedzialność za realizację programu zmiany pracy i kariery zawodowej zwanego British Coal’s Job and Career Change Scheme (JACCS), który zapewniał doradztwo i szkolenie dla byłych górników. W okresie lat 1987-1993, realizując program BBC dotyczący zmiany zawodu i kariery zawodowej (JACCS), spółka BCE założyła 2 000 „warsztatów pracy” (biur doradztwa zawodowego).

Usługi jakie świadczono w tych „warsztatach” to doradztwo zawodowe, metody poszukiwania pracy, przygotowywanie życiorysów zawodowych, techniki przeprowadzania wywiadów związanych z ubieganiem się o zatrudnienie oraz doradztwo w zakresie przeszkalania.

Zdołano stworzyć ponad 106 000 „możliwości pracy” po koszcie wahającym się od 440 funtów (700 USD) za zapewnienie jednego stanowiska do pracy do 1 180 funtów (1 900 USD) za każde zatrudnienie na nowym miejscu pracy obejmujące wszystkie koszty plus 1570 funtów (2 500 USD) za usługi kredytowe BCE. W tamtym czasie BCE przypisywała sobie znalezienie 46 000 miejsc pracy w obszarze działalności jednostek, które BCE wspierała, 13 600 w tzw. obszarze, gdzie BCE mogła udostępniać lokale w budynkach po byłych kopalniach i 46 000 miejsc pracy w ramach programu zmiany pracy i kariery zawodowej (JACCS).

Program JACCS koncentrował się przede wszystkim na dopasowywaniu wolnych miejsc pracy do posiadanych umiejętności przez byłych górników. Należy tu zwrócić uwagę, ze poziom wyszkolenia górników był niski. Ze szkolenia korzystano wtedy, gdy rokowało to szanse na znalezienie nowego miejsca pracy lub gdy takie szkolenie gwarantował „w trakcie zdobywania praktyki” nowy pracodawca. Niektórych byłych pracowników British Coal, zachęcano do prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Gwarantowano wtedy przygotowanie biznes planów i uzyskanie pomocy finansowej. W niektórych przypadkach wnioski o pomoc finansową składano bezpośrednio do BCE.

Twierdzi się, iż dzięki BCE stworzono od 7 000 do 24 000 miejsc pracy, ale najczęściej wymienia się średnią szacunkową ilość to jest 16 000 miejsc pracy. Przyjmując tę szacunkową ilość, ponownie dokonano analizy kosztu utworzenia jednego nowego miejsca pracy, który wyniósł w granicach od 4 300 funtów za zapewnienie fizycznego stanowiska do pracy (6900 USD) do 16 600 funtów (26 550 USD) za faktyczne zapewnienie nowej pracy na wspominanym stanowisku, łącznie z przeszkoleniem. Koszty te, jak twierdzono, dobrze odpowiadały relacjom kosztów tworzenia nowych miejsc pracy przez inne agencje.

Po prywatyzacji sektora węglowego na początku 1995 r. organizacje takie jak BCE były albo sprzedawane oddzielnie do prywatnego sektora albo kończyły działalność. Odpowiedzialność za byłe miejsca pokopalniane w Anglii, które nadawały się do rekultywacji i potencjalnego zagospodarowania przekazano innej państwowej agencji zwanej English Partnerships, która przejęła 56 terenów o różnej wielkości mając na celu ich rekultywację
i zwrot pod najbardziej odpowiednie wykorzystanie. W roku 1998 utworzono Agencje Rozwoju Regionalnego (Regional Development Agencies). Ich zadanie polegało na koordynowaniu napływających inwestycji, podnoszeniu kwalifikacji siły roboczej, poprawie konkurencyjności gospodarki i ogólnej rewitalizacji obszarów, za które ta agencja odpowiadała. Poza tym, rząd powołał fundusz rewitalizacji zagłębi węglowych (Coalfields Regeneration Trust), którego zadaniem było wspieranie inicjatyw ludności lokalnej, takich jak zakładanie małych warsztatów i tworzenie związków kredytowych. Inicjatywa ta początkowo planowana tylko na Anglię zaistniała również w Szkocji i Walii.

Dostęp Wielkiej Brytanii do funduszy Unii Europejskiej stał się możliwy dopiero w roku jej przystąpienia do Wspólnoty Europejskiej (1975). W okresie do połowy lat dziewięćdziesiątych byłe zagłębia węglowe Zjednoczonego Królestwa były objęte sferą działania Europejskich Strukturalnych Funduszy Regionalnych. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych dołączyły do tego dwa zagłębia – południowe Yorkshire i południowa Walia.

Jednak zmieniające się priorytety w ramach Unii doprowadziły do zmniejszenia pomocy dla niektórych zagłębi Zjednoczonego Królestwa, a niektóre nawet utraciły do nich dostęp. Zjednoczone Królestwo było również jednym z głównych biorców funduszy Unii Europejskiej w ramach programu RECHAR, z których uzyskało około 300 mln funtów (470 mln USD). Fundusze z EWWiS dla British Coal na pokrycie kosztów przeszkalania zgodnie
z art. 56 traktatu wyniosły 53 mln funtów (85 mln USD) w okresie lat 1985-1994, podczas gdy granty EWWiS dla rządu brytyjskiego wyniosły w sumie 212 mln ECU (235 mln USD).

W latach 1950-1980, problemy redukcji zatrudnienia związane z zamykaniem kopalń rozwiązywano za pomocą przedsięwzięć uwzględniających dobrowolne odejścia, wcześniejsze emerytury, oraz wewnętrzne transfery w ramach NCB. Około 60-70% pracowników skorzystało ze zwolnień, a reszta wolała przejść do innej kopalni. Zwykle oferowano alternatywne zatrudnienie w kopalniach na obszarze tego samego zagłębia, a tam gdzie nie było takich możliwości górnikom oferowano prace w innych częściach Zjednoczonego Królestwa.

Górnikom przenoszonym do innej kopalni udzielano pomocy w po­staci jednorazowej odprawy wypłacanej po podjęciu zatrudnienia i kolejnych wypłat realizowanych po sześciu, dwunastu i dwudziestu czterech miesiącach pracy w nowej kopalni. Maksymalna suma w tym przypadku wynosiła 5 000 funtów. Dalsze płatności mogły być realizowane w postaci zasiłków związanych z ponoszeniem kosztów takich jak: przeprowadzka, sprzedaż domu. wzrost czynszu w nowym miejscu pracy, czy też wynajem mieszkania. Te formy finansowej pomocy odegrały ważną rolę w zapewnieniu współpracy górników przy realizacji procesu restrukturyzacji. Dla tych, którzy skorzystali z odpraw w wyniku utraty zatrudnienia (znaczna większość), a nie z przejścia do innej kopalni, środki te złagodziły skutki bezrobocia, chociaż nie uczyniono nic aby z ich pomocą stworzyć alternatywne zatrudnienie.

Program dobrowolnego przechodzenia na wcześniejszą emeryturę, proponowany przez BCC i działający do 1990 r., oferował górnikom w wieku 60 lat lub więcej, możliwość otrzymania jednorazowej odprawy i korzystania z zasiłków dla bezrobotnych do okresu uzyskania normalnej emerytury w wieku 65 lat. Następnie wiek ten zmniejszono do 50 lat, a potem program ten został zaniechany przez BCC, ponieważ wprowadzono pakiet rezygnacji z pracy, którego warunki były bardziej korzystne. Całkowity koszt wypłat z tytułu wcześniejszych emerytur w okresie lat 1967-1987 wyniósł 2 600 mln funtów plus koszty obsługi tego programu w wysokości 60 mln funtów rocznie. Całkowity koszt wszystkich wcześniejszych emerytur i płatności z tytułu odejścia z pracy w okresie lat 1985-1995 osiągnął wielkość prawie 6 600 mln funtów, z czego prawie 160 mln funtów pochodziło
z EWWiS.

Przez wiele lat górnicy korzystali z możliwości programu wypłat dla zwalnianych robotników (Redundant Mineworkers' Payment Scheme – RPMS), który był bardzo hojny, jeżeli porównamy go z programami dostępnymi w innych sektorach. Warunki tego programu zostały jednak zmienione pod koniec lat osiemdziesiątych. Od 1 stycznia 1990 r. pracownik uzyskiwał odprawę w wysokości trzech tygodniowych za­robków za przepracowany rok pracy, przy czym przyjmowano mak­symalną stawkę za te 3 tygodnie w wysokości 300 funtów, przy maksymal­nym stażu pracy wynoszącym 30 lat. Zgodnie z wspomniani warunkami (obejmującymi wszelkie statutowe uprawnienia) maksymalna wypłata wynosiła 27 000 funtów. Poza tym wypłacana była jeszcze związana z wiekiem jednorazowa kwota wahająca się od 2 500 funtów (jeżeli pracownik miał 21 lat) do 10 000 (dla tych, którzy ukończyli 30 lat). Istniały również uprawnienia związane z deputatem węglowym (lub opcja wzięcia jednorazowej wypłaty za deputat) dla tych, którzy ukończyli 50 lat.

Po prywatyzacji przemysłu węglowego Zjednoczonego Królestwa, części BCE będące
w różnych zagłębiach również sprzedano do sektora prywatnego.

W przypadkach, gdy pod nową działalność gospodarczą wykorzystywano zrekultywowane tereny górnicze należące poprzednio do BCC, do rozwoju nowych miejsc pracy na takich terenach uzyskiwano również pomoc z funduszy UE na rewitalizację gospodarczą terenów zdegradowanych w wyniku działalności przemysłu do wysokości 40% kosztów przystosowania takich miejsc pracy pod nową działalność gospodarczą.

W roku 1997 rząd Partii Pracy wyznaczył Grupę Zadaniową Do Spraw Zagłębi Węglowych (Coalfields Task Force), aby ta składała raporty na temat sytuacji społeczno-ekonomicznej na terenach zagłębi węglowych Zjednoczonego Królestwa, i formułowała praktyczne programy działań w celu niesienia pomocy społecznościom dotkniętym zamykaniem kopalń. Informacje zdobyte przez grupę zostały opublikowane w połowie roku 1998 i na podstawie tych informacji rząd zaprezentował 10-letni program odbudowy społeczności górniczych. Środki przewidziane w tym rządowym programie obejmowały:

• przeznaczanie ponad 1 mld funtów (1,5 mld USD) rocznie na rewitalizację obszarów zagłębi węglowych,
• tworzenie regionalnych agencji rozwoju, które kierowałyby rozwojem gospodarczym i koordynowały wydatki z istniejących programów regionalnych,
• zainwestowanie dodatkowych 354 mln funtów w pierwszych trzech latach tego planu, w tym:

• inwestowanie po 45 mln funtów przez pierwsze trzy lata w rewitalizację zagłębi węglowych i na wspomaganie inicjatyw społeczności lokalnej,
• inwestowanie przez pierwsze trzy lata 15 mln funtów w rozwój przedsiębiorczości w zagłębiach węglowych poprzez wspieranie małych przedsiębiorstw o dużym potencjale rozwoju – temu miał także służyć fundusz o wartości około 50 mln funtów na partnerstwa z sektorem prywatnym.

Zgodnie z decyzjami Komisji Europejskiej, w 2000 r. na pokrycie strat operacyjnych istniejących wówczas kopalń udzielono pomocy publicznej w wysokości 86 942 000 funtów, a w roku 2001 na te same cele 46 350 500 funtów. W roku 2002 przemysł węglowy Zjednoczonego Królestwa uzyskał pomoc publiczną, zatwierdzoną przez Komisję Europejską, w wysokości 81 087 810 funtów, z czego 10 mln funtów na pomoc socjalną dla górników odchodzących z kopalń należących do kompleksu Selby, a 60 mln funtów na projekty inwestycyjne w kopalniach rokujących przyszłą rentowną działalność. Również w latach 2003-2008 udzielono 173.1 mln funtów pomocy publicznej dla sektora węglowego.

W roku 1994 na mocy Ustawy o Przemyśle Węglowym powołano Urząd ds. Węgla (Coal Authority). Urząd ten przejął zarządzanie odziedziczonymi skutkami przeszłego wydobycia węgla, w tym roszczeniami z tytułu szkód związanych z osiadaniem terenów, za które nie odpowiadają licencjonowani operatorzy byłych kopalń węgla. Zajmuje się również sprawami wód kopalnianych, jak i innymi problemami pozostawionymi po działalności kopalń. Jest również (w imieniu kraju) właścicielem większości zasobów węgla w Wielkiej Brytanii i ma uprawnienia do udzielania licencji na wydobycie węgla .

Wnioski, jakie można wyciągnąć z doświadczeń restrukturyzacji przemysłu węglowego w Wielkiej Brytanii są następujące:

• konieczne jest staranne planowanie procesu, jeśli dotknięte nim społeczności nie mają być poważnie poszkodowane społecznie i ekonomicznie – w tym względzie wydaje się, że polityka przyjęta przez ówczesny rząd Wielkiej Brytanii nie uwzględniała długoterminowych skutków społecznych i ekonomicznych dla społeczności objętych skutkami restrukturyzacji,
• nawet bez skutków zamknięcia kopalń, podstawowe problemy społeczne, takie jak niski poziom edukacyjny, złe warunki mieszkaniowe i degradacja środowiska utrudniają odbudowę gospodarczą,
• na odbudowę gospodarczą regionów dotkniętych odchodzeniem od górnictwa na początku lat dziewięćdziesiątych dodatkowy negatywny wpływ wywarła recesja gospodarcza w całej gospodarce brytyjskiej w tym okresie, co utrudniło udany start nowo uruchamianym firmom,
• jeśli chodzi o pomoc w poszukiwaniu pracy, znaczna część byłych górników niechętnie korzystała z programu JACCS BCC, czy to z powodu słabej komunikacji, czy też z powodu braku zaufania – w przypadku, gdy pracodawcy świadczą tego typu usługi, istotne jest, aby każda osoba dotknięta zwolnieniem była świadoma udzielanej pomocy,
• wielu byłych górników, którzy znaleźli alternatywną pracę, musiało stawić czoła okresowemu bezrobociu, a ich dochody były często znacznie niższe niż ich poprzednie zarobki w przemyśle węglowym – w niektórych przypadkach zatrudnienie odbywało się na zasadach niepełnego wymiaru godzin, praca była niskopłatna i przeznaczona głównie dla kobiet, co powodowało konieczność znacznej zmiany ról w gospodarstwach domowych byłych górników,
• emigracja do innych regionów w latach 1981-1991 spowodowała, że około 60 000 mężczyzn w wieku produkcyjnym opuściło zagłębia węglowe w poszukiwaniu pracy w innych miejscach, a to jeszcze bardziej zniszczyło dotychczasową strukturę społeczności – osoby wyjeżdżające prawdopodobnie posiadały również najbardziej poszukiwane na rynku umiejętności,
• niektóre badania sugerują, że byli górnicy korzystający z "nieformalnych" kontaktów (przyjaciół i rodziny) odnieśli większy sukces w znalezieniu nowej pracy niż korzystając z usług BCC, państwowych lub prywatnych agencji zatrudnienia – wskazuje to na niepokojący brak zaufania do "formalnych" sposobów poszukiwania pracy,
• nacisk w tworzeniu miejsc pracy położono na przyciągnięcie do zagłębi węglowych małych i średnich przedsiębiorstw, a nie dużych przedsiębiorstw dających większe możliwości zatrudnienia,
• posiadanie dobrej infrastruktury transportowej jest kolejnym czynnikiem decydującym o przyciągnięciu nowych pracodawców,
• konieczne jest utrzymanie dobrej komunikacji pomiędzy wszystkimi stronami zaangażowanymi w rewitalizację na taką skalę – w okresie restrukturyzacji w Wielkiej Brytanii istniała antypatia pomiędzy rządem centralnym i władzami lokalnymi oraz rządem centralnym i związkami zawodowymi w górnictwie, czego skutki negatywnie odbijają się na tych, którzy najmniej mogą sobie z nimi poradzić, czyli na społecznościach bezpośrednio zaangażowanych w proces.

Zygmunt Borkowski