Źródło wartości dla gospodarki

Rozmowa z TOMASZEM ROGALĄ, prezydentem Europejskiego Stowarzyszenia Węgla Kamiennego i Brunatnego EURACOAL, przewodniczącym Rady Górniczej Izby Przemysłowo-Handlowej, prezesem zarządu Polskiej Grupy Górniczej

❚ Trójkąt zależności – takiego terminu użył pan na styczniowym posiedzeniu Komitetu Wykonawczego Euracoal w Brukseli, mówiąc o sytuacji sektora węglowego. Co on oznacza?

❚ Pierwszym elementem trójkąta jest polityka klimatyczna UE i dekarbonizacja gospodarki. Drugim elementem są działania i decyzje reszty świata, związane ze wzrostem globalnego zużycia węgla. Te pierwsze dwa elementy leżą po przeciwnych stronach i pokazują dwa różne podejścia do polityki na świecie. Ostatnim elementem, który stanowi podstawę trójkąta, jest stale rosnące zapotrzebowanie na energię elektryczną, napędzane przez rozwój gospodarczy. Współistnienie i współzależność tych trzech elementów są kluczowe dla zrozumienia megatrendów przeważających w sektorze węglowym.

❚ Trendy, które lansuje Komisja Europejska, są chyba dość mocno sprecyzowane?

❚ Przedstawiona przez Komisję wizja gospodarki zakłada pełną dekarbonizację i wiodącą rolę Unii Europejskiej w globalnych działaniach klimatycznych. Znajduje to odzwierciedlenie w projekcie europejskiej strategii klimatycznej do 2050 r. „Czysta planeta dla wszystkich”, przedstawionym pod koniec listopada 2018 r., a także w wypowiedziach wygłoszonych na szczycie klimatycznym COP24 w grudniu ubiegłego roku w Katowicach. Warto zwrócić uwagę, że emisje gazów cieplarnianych w Unii Europejskiej stanowią jedynie 10 proc. światowych emisji. Dlatego skuteczność przeciwdziałania globalnemu ociepleniu i zmianom klimatu zależy od międzynarodowego wsparcia. Świat jednak nie jest aż tak ambitny jak UE.

❚ I jednoznacznie to demonstruje, prawda?

❚ Było to wyraźnie widoczne przy okazji COP24. Nie pojawili się tam przywódcy krajów najbardziej odpowiedzialnych za zmiany klimatyczne: Chin, Stanów Zjednoczonych, Niemiec i Francji. Ponadto Stany Zjednoczone, Rosja, Arabia Saudyjska i Kuwejt zablokowały przyjęcie sprawozdania Międzyrządowego Zespołu do spraw Zmian Klimatu (IPCC) w sprawie skutków globalnego ocieplenia o 1,5 st. C. W grudniu 2018 r. Australia zdecydowała się opuścić tak zwaną „Koalicję na Rzecz Wysokich Ambicji”, która jest grupą krajów pragnących zaostrzyć cele klimatyczne porozumienia paryskiego. Z drugiej strony, prezydent Stanów Zjednoczonych, który w czerwcu 2017 r. zobowiązał się do opuszczenia porozumienia paryskiego, kilka miesięcy temu wyznaczył lobbystę z sektora węglowego na szefa Agencji Ochrony Środowiska. Jednocześnie w USA limity emisji z elektrowni węglowych są łagodzone, a powrót do węgla jest widoczny. Węgiel ma być ponownie podstawą rozwoju największej gospodarki świata.

❚ Stany Zjednoczone wracają do węgla, a Azja w ogóle od niego nie odeszła.

❚ Kraje azjatyckie, które obecnie odpowiadają za prawie 70 proc. światowego zużycia węgla, podejmują działania na rzecz rozwoju odnawialnych źródeł energii, ale jednocześnie planują zwiększyć wykorzystanie węgla, który jest tanim surowcem dla ich gospodarek. Przyjęty na szczycie klimatycznym COP24 „Katowicki Zestaw Zasad”, który jest mapą drogową dla wdrożenia porozumienia paryskiego, wskazuje, że istnieją inne sposoby przeciwdziałania zmianom klimatu niż tylko dekarbonizacja. Dokument kładzie duży nacisk na znaczenie naturalnej absorpcji gazów cieplarnianych oraz na rozwój technologii niskoemisyjnych. Wymaga to od społeczności międzynarodowej wzmocnienia swoich ambicji. W ten sposób dochodzimy do trzeciego elementu trójkąta zależności, jakim jest globalny wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną. Obecne prognozy wskazują, że do 2040 r. wzrośnie ono o 56 proc. Wzrost ten będzie napędzany głównie przez Chiny i Indie. Te kraje będą odpowiadać za połowę światowego wzrostu. W 2040 r. prawie 80 proc. energii będzie nadal pochodzić z paliw kopalnych i zużycie węgla będzie rosło szybciej niż w przypadku innych paliw kopalnych ze względu na zwiększony popyt w Azji.

❚ Jak w relacjach z potęgami azjatyckimi wypada Unia Europejska?

❚ Bilans handlowy Unii z Chinami i Indiami jest ujemny od ponad dziesięciu lat. Perspektywy na następne dwie do trzech dekad wskazują, że ta nierównowaga będzie się pogłębiać, ponieważ Unia będzie nadal importerem towarów i materiałów z krajów, które w celu utrzymania konkurencyjności swoich gospodarek nie wdrażają polityki dekarbonizacji. Wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną wymaga tanich i stabilnych źródeł energii. Kraje Unii Europejskiej, które zdecydowały się na wykorzystanie węgla do produkcji energii elektrycznej, mogły cieszyć się niższymi cenami energii elektrycznej, co ma duże znaczenie przy próbie likwidacji ubóstwa energetycznego.

❚ Ceny energii raczej nie zmaleją.

❚ Można się spodziewać, że nadal będą rosły ze względu na wyższe ceny unijnych uprawnień do emisji. Ceny energii elektrycznej są znacznie wyższe niż powinny być. Na przykład w październiku ubiegłego roku cena na polskim rynku była o 41 proc. wyższa niż w październiku 2017 roku – był to jednak nadal jeden z najniższych wzrostów w UE. W tym samym okresie cena energii elektrycznej w Niemczech wzrosła aż o 87 proc., w Czechach o 85, w Wielkiej Brytanii o 42, a w Austrii aż o 117. Wyższe ceny energii elektrycznej były jedną z przyczyn protestów we Francji. Polski rząd podjął kroki w celu ustabilizowania cen i ograniczenia ich wzrostu, aby zminimalizować negatywne skutki dla społeczeństwa.

❚ Wspomniana sytuacja z Francji pokazuje, że społeczeństwa europejskie mają chyba poważniejsze zmartwienia niż walka o symbolicznej wielkości ograniczenia emisji CO2?

❚ Badania opinii publicznej przeprowadzone przez Eurobarometr pokazują, że głównymi problemami obywateli są bezrobocie i imigracja. Sytuacja gospodarcza jest bardziej niepokojąca niż kwestie środowiskowe, klimatyczne i energetyczne. Komentatorzy, jak również politycy, przedsiębiorcy, a nawet naukowcy, mają niewielką wiedzę na temat znaczenia węgla na świecie. Rzadko wspomina się o jego wpływie na rozwój społecznogospodarczy regionów. Niewieleosób wie, że w 2017 r. przywieźliśmy 173 mln ton węgla i że UE jest czwartym największym importerem węgla na świecie. Biorąc pod uwagę długoterminową perspektywę transformacji, nie ma podstaw lub argumentów przemawiających za wstrzymaniem inwestycji w badania, rozwój i wdrażanie efektywnych technologii związanych z wykorzystaniem węgla.

❚ W europejskich trendach węgiel to jednak coraz bardziej archaiczne, brudne paliwo, które zupełnie nie kojarzy się z nowymi technologiami. Potrzeba mu więc skutecznej promocji.

❚ W tym celu Polska Grupa Górnicza uruchomiła stronę internetową BE CO@L (www.becoal.com), jako platformę do prezentacji rzeczywistych danych i informacji na temat znaczenia węgla dla gospodarki i społeczeństwa. Strona prezentuje kilka mitów i wiele faktów na temat węgla oraz odpowiada na najczęściej zadawane pytania. Każdy zainteresowany będzie mógł z łatwością wykorzystać tę wiedzę. Mamy również nadzieję, że strona znajdzie odbiorców wśród kandydatów w zbliżających się wyborach do Parlamentu Europejskiego, szczególnie tych, którzy chcą wesprzeć sektor węglowy. Zwracam również uwagę na kampanię w mediach społecznościowych uruchomioną niedawno przez RWE: hashtag RWE100 (#RWE100),która zawiera sto faktów na temat wydobycia węgla brunatnego i wytwarzania energii w Niemczech. To ważna reakcja i jestem pewien, że inni członkowie Euracoal prowadzą lub planują podobne działania.

❚ Działania na rzecz węgla to jedno z podstawowych zadań Euracoal.

❚ Zaproponowałem trzypunktowy plan dla Euracoal. Naszym celem jest przypomnienie wszystkim o znaczeniu węgla jako wartości źródłowej w gospodarczym łańcuchu wartości UE. Naszym zadaniem jest bycie wpływowym partnerem Komisji Europejskiej i wprowadzanie w życie wizji „społecznie odpowiedzialnego przejścia”, które utrzymuje ten łańcuch wartości, a naszą podstawową rolą jest obrona przemysłu węglowego przed likwidacją i pokazanie, jak świat traktuje wszystkie źródła energii.

❚ Jak w praktyce odbywa się realizacja tych zadań?

❚ W lipcu byliśmy gospodarzami kolacji na Europejskim Forum Energetycznym w Parlamencie Europejskim w Brukseli z Europejską Komisją Gospodarczą ONZ. Vladimír Budinsky (pierwszy wiceprezydent Euracoal – przyp. red.), który jest wiceprzewodniczącym jednej z grup ekspertów ONZ ds. czystszej energii elektrycznej, przyczynił się do zainicjowania debaty na temat Celu Zrównoważonego Rozwoju ONZ nr 7 dotyczącego „przystępnej i czystej energii”. Podczas debaty wyjaśniłem, że ograniczenie wykorzystania własnych zasobów paliw kopalnych Unii Europejskiej powoduje wzrost importu paliw, a tym samym uzależnienie od zewnętrznych źródeł energii. Obecnie wydatki na import paliw kopalnych do UE wynoszą 266 mld euro rocznie. Prof. Jerzy Buzek, europoseł, przewodniczył debacie, w której wzięli udział inni posłowie do PE oraz wyżsi rangą urzędnicy Komisji (np. Hervé Martin, szef działu węgla i stali). We wrześniu zorganizowana została wystawa BE CO@L w Parlamencie Europejskim w Strasburgu i okazała się wielkim sukcesem.

❚ To znaczy?

❚ Pokazała węgiel nie tylko jako jedno z najważniejszych źródeł energii, ale także jako element rozwoju medycyny, nawozów, biotechnologii, hutnictwa, przemysłu motoryzacyjnego i maszynowego, a także kosmonautyki. Węgiel jest źródłem wartości dla gospodarki. W inauguracji wzięło udział kilkunastu posłów do PE oraz prof. Borchardt, który ostatnio został mianowany zastępcą dyrektora generalnego ds. energii, bezpośrednio pod kierownictwem dyrektora generalnego Dominique Ristori.

❚ Jako prezydent Euracoal mocno włączył się pan także w inicjatywę Społecznego PRE_COP24.

❚ W październiku wróciliśmy do Parlamentu Europejskiego w Brukseli, gdzie przemawiałem na PRE_COP24, wraz ze związkowcami i członkami polskiego rządu. Wcześniej w Katowicach odbyło się spotkanie z międzynarodowymi związkowcami, w tym z panem Ralfem Bartelsem z IG BCE w Niemczech. Przedstawiłem dane na temat negatywnych skutków gospodarczych polityki klimatycznej UE. Mówiłem tu na przykład o naszej zwiększonej zależności od importu energii, negatywnym bilansie handlowym z Chinami oraz przenoszeniu produkcji i miejsc pracy poza Unię Europejską. W 2017 r. nadwyżka importu nad eksportem z UE do Chin wyniosła ponad 177 miliardów euro, podczas gdy wielkość importu węgla w 2017 r. odpowiada utracie około 700 000 miejsc pracy i transferowi gotówki w wysokości około 13 miliardów euro. Świadczy to o niespójności unijnej polityki dekarbonizacji. Euracoal działa w Platformie regionów węglowych w okresie przejściowym. Przedstawiłem prezentację na spotkaniach grup roboczych, które odbyły się w dniach 5–6 listopada w Brukseli. Zaprezentowałem też nasze zalecenia dotyczące społecznie odpowiedzialnej transformacji. Podałem dane liczbowe dotyczące łańcucha wartości generowanego przez Polską Grupę Górniczą.

❚ Wspieranie takich przekształceń chyba nie do końca jest celem polityki unijnej?

❚ Komisja Europejska zakłada, że na sfinansowanie transformacji we wszystkich regionach górniczych przeznaczy zaledwie 45 mld euro. Może to oznaczać jedynie likwidację sektora węglowego, a nie jego transformację.

❚ Tymczasem polskie firmy starają się coraz głośniej przemówić do światowej opinii.

❚ Wszystkie największe polskie firmy energetyczne były partnerami konferencji klimatycznej UNFCCC COP24, która odbyła się w grudniu w Katowicach. PGG była mocno zaangażowana w jej organizację i była gospodarzem imprezy towarzyszącej dotyczącej gazyfikacji węgla. Zostało to zgłoszone członkom Euracoal. Przeprowadziliśmy również duże wydarzenie o nazwie energy24, którego celem było zaprezentowanie węgla w pozytywnym świetle. W wydarzeniu wzięli udział minister energii, pan Krzysztof Tchórzewski, sekretarz stanu w Ministerstwie Energii odpowiedzialny za przemysł węglowy, pan Grzegorz Tobiszowski oraz pan Piotr Naimski, pełnomocnik rządu do spraw strategicznej infrastruktury energetycznej. Podczas COP24 uznaliśmy, że centralnym punktem będzie osiągnięcie celu 2 st. C określonego w porozumieniu paryskim. Zamiast tego Komisja Europejska i niewielka grupa krajów promowała bardziej rygorystyczny cel 1,5 st. C. Nie otrzymało to powszechnego poparcia. W rzeczywistości tylko kilka państw członkowskich UE poparło stanowisko Komisji, więc nie jest jasne, kogo Komisja faktycznie reprezentowała w Katowicach.

❚ A więc nie można się poddawać, bo wbrew temu, co się wydaje, węgiel nie ma chyba aż tak wielu wrogów?

❚ Sektor węglowy musi wykazać, że wykorzystanie węgla może być kontynuowane na świecie. Europa jest częścią świata i musi myśleć globalnie, nawet z własną twardą polityką klimatyczną. Musimy przedstawić rozwiązania i zdobyć poparcie dla tych rozwiązań. Na przykład zgazowanie węgla otwiera wiele nowych możliwości produkcji syngazu, a także innych produktów. Pozwala również na to, aby wiele rodzajów odpadów było recyklingowane na nowe produkty. Wiedząc, że nadal będziemy musieli wykorzystywać węgiel, powinniśmy rozwijać te technologie, tak jak robią to inni poza UE. Węgiel będzie potrzebny w Europie przez następne dwadzieścia do trzydziestu, a może czterdziestu lat. Musimy zaspokoić ten popyt.

Pytał: Bartłomiej Szopa
Dziennikarz portalu netTG.pl Gospodarka
i Ludzie i tygodnika Trybuna Górnicza