Status państwowego instytutu badawczego dla Głównego Instytutu Górnictwa.

Państwowy instytut badawczy, tzw. PIB to specjalny statusu nadawany polskim instytutom naukowo-badawczym realizującym zadania szczególnie ważne dla planowania i realizacji polityki państwa, których wykonanie jest niezbędne dla zapewnienia obronności i bezpieczeństwa publicznego. Zadania te dotyczą opracowywania i opiniowania standardów m.in. w zakresie gospodarki bogactwami i zasobami naturalnymi, ochrony środowiska czy bezpieczeństwa technicznego i energetycznego. Drugi obszar stanowią zadania publiczne dotyczące monitoringu i zapobiegania skutkom zjawisk i wydarzeń mogących stwarzać zagrożenie publiczne, w tym zapobiegania skutkom katastrof naturalnych lub technicznych.

Status PIB może być nadany instytutowi na wniosek ministra nadzorującego, po uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw szkolnictwa wyższego i nauki oraz ministrem właściwym do spraw finansów publicznych.

25 sierpnia 2023 r. status państwowego instytutu badawczego uzyskał Główny Instytut Górnictwa (GIG) i od tego dnia właściwa nazwa to: Główny Instytut Górnictwa – Państwowy Instytut Badawczy.

Zmianę wprowadza Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 lipca 2023 r. w sprawie nadania Głównemu Instytutowi Górnictwa statusu państwowego instytutu badawczego (Dz. U. z 2023 r. poz. 1579). Zgodnie z rozporządzeniem do zadań Instytutu szczególnie ważnych dla planowania i realizacji polityki państwa należy monitorowanie zagrożeń geodynamicznych i hydrogeologicznych na terenach górniczych i pogórniczych w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym oraz zagrożeń radiacyjnych, w tym:

1. monitorowanie sejsmiczności indukowanej;
2. monitorowanie i prowadzenie bazy terenów o potencjalnym zagrożeniu zapadliskowym;
3. monitorowanie deformacji terenu w obszarach górniczych i pogórniczych;
4. monitorowanie i prowadzenie bazy danych o obszarach zalewisk i podtopień;
5. monitorowanie hydrogeologiczne i raportowanie stanu zawodnienia i zmian odwadniania wyrobisk górniczych czynnych i zlikwidowanych kopalń;
6. opracowywanie zintegrowanych map zagrożeń geodynamicznych i hydrogeologicznych na terenach górniczych i pogórniczych;
7. monitorowanie tła promieniotwórczego oraz potencjalnych skażeń promieniotwórczych powodowanych działalnością obiektów jądrowych oraz powstałych w wyniku działalności górniczej.

GIG jest jedynym PIBem spośród instytutów nadzorowanych przez Ministra Aktywów Państwowych. Co ważne, dla klientów i partnerów GIG-PIB zmiana nazwy nie wywołuje skutku w postaci zmiany podmiotu, który był i nadal pozostaje stroną zawartych już umów, oraz nie powoduje żadnych modyfikacji w zakresie zaciągniętych przez Instytut zobowiązań, czy też wzajemnych praw i obowiązków wynikających z zawartych przez Instytut umów.

Podstawowym przedmiotem działalności Instytutu jest w dalszym ciągu prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych dotyczących: bezpieczeństwa w przemyśle; ochrony załóg i środowiska pracy; technologii eksploatacji, wzbogacania i przetwórstwa kopalin oraz poprawy efektywności przemysłu wydobywczego; czystych technologii węglowych; efektywnego wytwarzania i wykorzystywania energii; ochrony środowiska; rozwijania i wdrażania technologii i urządzeń ochrony środowiska; materiałów i wyrobów specjalnych zastosowań; gospodarki zasobami kopalin, wodami powierzchniowymi i podziemnymi oraz odpadami; budownictwa podziemnego, lądowego i hydrotechnicznego; rozwoju lokalnego i regionalnego, z uwzględnieniem problemów wynikających ze społecznych, ekonomicznych i gospodarczych skutków restrukturyzacji przemysłu; wychwytywania i wykorzystania metanu uwalnianego i ujmowanego przy dołowych robotach górniczych w czynnych, likwidowanych lub zlikwidowanych kopalniach węgla kamiennego. Inne obszary dotyczą przystosowywania wyników badań naukowych i prac rozwojowych do potrzeb praktyki oraz wdrażania wyników badań naukowych i prac rozwojowych w dziedzinach nauk: inżynieryjno-technicznych, ścisłych i przyrodniczych oraz humanistycznych i społecznych.

W strukturach GIG-PIB funkcjonują centra kompetencji m.in. Inżynierii Środowiska (CIS), a poligon doświadczalny Kopalni Doświadczalnej „Barbara” to jedyny ośrodek w Europie, w którym można przeprowadzać badania wybuchów gazów i pyłów w warunkach rzeczywistych oraz testować maszyny i urządzenia przeznaczone do pracy w atmosferze zagrożonej wybuchem. Od 2004 r. Instytut jest jednostką notyfikowaną Unii Europejskiej i posiada uprawnienia jednostki certyfikującej w ramach światowego schematu IECEx. Jako jeden z nielicznych instytutów badawczych, posiada pełne uprawnienia akademickie do nadawania stopni doktora i doktora habilitowanego w dyscyplinie górnictwo i geologia inżynierska już prawie 60 lat.

Historia instytutów badawczych w niepodległej Polsce sięga początków XX wieku –

21 listopada 1918 r. jako pierwszy został powołany przez Rząd Polski Państwowy Centralny Zakład Epidemiologiczny, przemianowany rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 września 1923 r. na Państwowy Zakład Higieny, a w 1925 r. utworzona została Kopalnia Doświadczalna Barbara, która po wojnie weszła w skład GIG. Pierwsze instytuty badawcze miały służyć uporządkowaniu wielu obszarów działalności kraju po zaborach i realizacji zadań służących rozwojowi społeczno-gospodarczemu.

Jak wynika z danych GUS, w Polsce wzrasta ilość podmiotów zaangażowanych w działalność B+R. W 2021 r. zaangażowanych było 7370 podmiotów, to jest o 15,5% więcej niż w roku poprzednim. Blisko połowa (48%) nakładów poniesionych na prowadzenie działalności badawczej i rozwojowej była związana z naukami inżynieryjnymi i technicznymi. Obecnie w kraju funkcjonuje prawie 120 instytutów badawczych, zatrudniających kilkanaście tysięcy osób na stanowiskach związanych z działalnością badawczo-rozwojową. Instytuty badawcze są nieodłączną częścią Narodowego Systemu Innowacji w Polsce, który stanowią instytucje odpowiedzialne za wspieranie rozwoju innowacyjności, takie jak instytuty, uczelnie oraz organizacje i podmioty odpowiadające za politykę innowacyjną, oraz komercjalizację innowacyjnych rozwiązań.

Sylwia Jarosławska-Sobór