|
Instytut Ekologii Terenów
Uprzemysłowionych (IETU) jest placówką naukowo-badawczą nadzorowaną przez
Ministra Środowiska. Został powołany w 1972 roku, jako katowicki oddział
Instytutu Ochrony Środowiska i uzyskał status Centrum Ochrony Środowiska
WHO.
-W latach 70. kiedy powstawał Instytut- mówi prof. dr hab. inż. M. Jacek Łączny, dyrektor IETU- kształtowano w Polsce nową filozofię ochrony środowiska. Odchodzono od zawężonego podejścia obejmującego tylko wyrywkowe działania w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, oceny jakości wód powierzchniowych oraz gospodarki komunalnej. Śląsk był tym regionem, gdzie najwcześniej ujawniły się skutki nadmiernego zanieczyszczenia środowiska, dlatego też został wybrany przez WHO/UNDP jako obszar badawczy realizowanego przez nasz instytut projektu Ochrona Środowiska. W jego efekcie wypracowano podstawy wielu nowatorskich narzędzi systemowego zarządzania środowiskiem na terenach uprzemysłowionych i zurbanizowanych. Staże szkoleniowe dla pracowników Instytutu, oraz innych jednostek uczestniczących w projekcie, organizowane w znanych ośrodkach naukowych Stanów Zjednoczonych i krajów Europy Zachodniej, a także udział wybitnych zagranicznych naukowców w ocenie postępów projektu, umożliwiły szybki rozwój kadry naukowo-badawczej. Powstały grupy specjalistów w zakresie kompleksowej ochrony wód powierzchniowych, oceny zanieczyszczenia powietrza i ochrony powietrza, oceny środowiskowych i zdrowotnych skutków zanieczyszczenia powietrza, optymalizacji działań dla ochrony i kształtowania środowiska. W 1992 roku Instytut został przekształcony w samodzielną jednostkę o obecnej nazwie. Podstawą wyboru kierunków działań IETU były zapisy dokumentów Konferencji Narodów Zjednoczonych Środowisko i rozwój w Rio de Janeiro z tegoż roku, szczególnie Agendy 21, a misją stał się zrównoważony rozwój terenów uprzemysłowionych i zurbanizowanych. Początki samodzielnego działania Instytutu to starania o umocnienie pozycji jednostki w kraju i za granicą. Rozwijając dynamicznie współpracę z zagranicą, włączano się aktywnie w działania resortu a także inicjowano wiele przedsięwzięć w naszym województwie i regionie. Prof. dr hab. inż. M. Jacek Łączny zwraca uwagę, że obecnie naukowa i badawczo-rozwojowa działalność IETU obejmuje wszystkie zagadnienia dotyczące ochrony i kształtowania środowiska naturalnego, a priorytetowym kierunkiem jest zrównoważony rozwój terenów zdegradowanych. Kierowana przez niego placówka prowadzi prace naukowe, badawczo–rozwojowe oraz usługowe w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego, wód, powierzchni ziemi oraz gospodarki odpadami. Laboratorium posiada akredytację Polskiego Centrum Akredytacji w zakresie badań fizykochemicznych wody, ścieków, gleby, materiału roślinnego i odpadów potwierdzoną stosownym certyfikatem. Akredytacja obejmuje trzydzieści metod i procedur badawczych do oznaczeń związków nieorganicznych i organicznych w różnych elementach środowiska. Do archiwizacji, analizy i wizualizacji danych IETU stosuje narzędzia systemów informacji przestrzennej GIS, dzięki którym uzyskiwane charakterystyki stanu środowiska cechują się większą spójnością i są łatwiejsze w odbiorze. IETU przygotowuje dla administracji publicznej narzędzia i instrumenty zarządzania środowiskiem, takie jak programy ochrony i kształtowania środowiska, oceny sektorowe, propozycje regulacji prawnych i norm, programy implementacji dyrektyw, programy strategiczne. IETU uczestniczył w opracowaniu Narodowego Programu Ochrony i Kształtowania Środowiska, oraz programów dla ówczesnych województw bielskiego i katowickiego. W ramach Programu PHARE współrealizował trzy projekty, w tym Wieloletni Program Gospodarki Odpadami Komunalnymi w Województwie Katowickim. Jego kontynuację stanowił projekt Regionalny System Gospodarki Odpadami dla Województwa Katowickiego, w którym na zlecenie Banku Światowego wytypowano i przygotowano do finansowania inwestycje związane z gospodarką odpadami komunalnymi. Podobne programy zrealizowano także dla zespołu gmin raciborskich oraz dla Krakowa, Szczecina i Łodzi. Te doświadczenia wykorzystano przy tworzeniu wraz Instytutem Gospodarki Odpadami oraz Państwowym Instytutem Geologicznym pierwszego Krajowego Planu Gospodarki Odpadami, przyjętego przez Radę Ministrów 29 października 2002 roku. IETU był inicjatorem wdrożenia europejskiego systemu CORINAIR, dotyczącego inwentaryzacji emisji zanieczyszczeń do powietrza w Polsce, a stanowiącego podstawę dla krajowych strategii redukcji emisji. W oparciu o ten system opracowano w IETU dwie krajowe strategie redukcji emisji: metali ciężkich oraz lotnych związków organicznych (LZO). Dla LZO powstał także plan implementacyjny Dyrektywy 1999/WE w Polsce, na bazie którego, powstają w IETU procedury administracyjne jej wdrażania. Opracowane przez pracowników IETU prognozy emisji zanieczyszczeń do powietrza na poziomie województw stanowić będą uwarunkowania zewnętrze dla tworzonych obecnie programów ochrony powietrza. Instytut był jednym z pierwszych ośrodków w Polsce, w którym już w latach 80. dzięki współpracy U.S. EPA rozpoczęto prace dotyczące analizy i oceny ryzyka zdrowotnego. W latach 90. zaczęto silnie rozwijać ten kierunek pod kątem zastosowania tego narzędzia do oceny działań w środowisku. Zajęto się także rolą komunikacji społecznej w ochronie środowiska, korzystając z ogromnych doświadczeń U.S. EPA w zakresie uspołeczniania procesu decyzyjnego. Profesor Łączny podkreśla, że swe osiągnięcia Instytut zawdzięcza znakomitej kadrze, która systematycznie podnosi swoje kwalifikacje zawodowe. W IETU zatrudnionych jest 100 osób. Pion naukowy stanowi 51 osób. W 1995 roku IETU rozpoczął ścisłą współpracę w ramach umowy bezpośredniej z Departamentem Energetyki USA (US DOE). Projekty, finansowane w całości przez stronę amerykańską, dotyczyły opracowania najlepszych dostępnych, nisko-kosztowych (BAT) technologii oczyszczania zanieczyszczonych gruntów. W latach 1997-1999 zastosowano w skali technicznej, technologię bioremediacji do oczyszczania gleb i wód podziemnych z substancji ropopochodnych. Współpraca z amerykańskim Savanah River Technology Center i zastosowanie technologii usuwania z gruntu zanieczyszczeń ropopochodnych metodą aktywnie i pasywnie przewietrzanej biopryzmy umożliwiło oczyszczenie ponad 1 hektara zdegradowanych terenów w Rafinerii Czechowice-Dziedzice. W 2000 roku skonstruowano i uruchomiono przewoźny bioreaktor o pojemności 6 m3 służący do oczyszczania metodą bioremediacji małych powierzchni gruntu zanieczyszczonego substancjami ropopochodnymi. Może on być również stosowany do pilotowych badań optymalizacji przebiegu procesu bioremediacji. Prowadzone są także badania nad zastosowaniem tego bioreaktora do biodegradacji rozpuszczalników chlorowanych, jednego z bardziej rozpowszechnionych zanieczyszczeń gruntów i wód podziemnych. IETU we współpracy z US DOE realizuje także prace dotyczące technologii fitoremediacji. W tej metodzie wykorzystuje się zdolność niektórych gatunków roślin (słonecznik, brachinia, gorczyca) do pobierania z gleby i gromadzenia w tkankach zanieczyszczeń w ilościach nawet stukrotnie wyższych od spotykanych w tkankach innych roślin. W skali polowej prowadzone są badania nad zastosowaniem metody fitoremediacji do usuwania z gleb metali ciężkich ołowiu, kadmu i rtęci. Metoda ta jest przydatna do oczyszczania gleb gruntów rolnych, nieużytków, miejskich terenów rekreacyjnych (parków, zieleńców), ogródków działkowych, a także terenów popowodziowych. W latach 1994/95 Instytut uczestniczył w 4. Programie Ramowym Unii Europejskiej. Spektakularny sukces odniósł IETU realizując, wraz z zagranicznymi partnerami, 12 projektów w 5. Programie Ramowym Badań Rozwoju Technicznego i Prezentacji Unii Europejskiej (5. PRUE). Program ten w latach 1998-2002 stał się najważniejszym instrumentem wspomagania międzynarodowej współpracy naukowej w Europie.IETU stara się w pełni skorzystać z szansy stwarzanej przez Programy Ramowe Unii Europejskiej -mówi M. Jacek Łączny- Pierwsze doświadczenia zdobyliśmy w 4. Programie Ramowym w trakcie realizacji dwóch projektów: Obieg trwałych związków organicznych w rejonie Morza Bałtyckiego - koordynowany przez Norwegian Institute of Atmospheric Research (NILU) oraz System obiegu rtęci w powietrzu w rejonie Basenu Morza Śródziemnego, gdzie współpracowaliśmy z Central National Research Institute for Atmospheric Pollution z Włoch. W 1998 roku startując do udziału w 5. PRUE posiadaliśmy już doświadczenia, zarówno w zakresie aplikowania, jak i współpracy, zdobyte w poprzednim Programie Ramowym, a także w innych projektach prowadzonych wspólnie z partnerami zagranicznymi. Współczynnik sukcesu czyli stosunek projektów złożonych do realizowanych, który osiągnął IETU dla całego 5. PRUE wyniósł 32,4%, a dla Akcji Kluczowej Energia, Środowisko i Zrównoważony Rozwój (EESD) 31,2%. Naszą aktywność i profesjonalizm dwukrotnie nagrodzono nominacją do nagrody Kryształowej Brukselki w kategorii jednostek badawczo-rozwojowych. Należy zaznaczyć, że problematyka badawcza tych 12 projektów dotyczy terenów uprzemysłowionych i zurbanizowanych oraz koncentruje się na ocenie ryzyka środowiskowego i zdrowotnego, systemach zarządzania zasobami wód w silnie zanieczyszczonych rejonach poprzemysłowych, zarządzaniu jakością powietrza. Projekty te charakteryzuje interdyscyplinarność oraz kompleksowość działań mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa środowiskowego, a ich końcowym efektem są narzędzia wspomagające zrównoważone zarządzanie środowiskiem. Już na początku roku 2002 IETU rozpoczął przygotowywania do uczestniczenia w 6. Programie Ramowym UE. Startując w pierwszym konkursie wspólnie z partnerami zagranicznymi opracował 22 Expressions of Interest. Wszystkie zgłoszone propozycje pól badawczych zostały zaakceptowane przez Komisję Europejską. W kolejnym konkursie w priorytecie "Zmiany globalne i ekosystemy" dwa projekty zgłoszone z udziałem IETU zostały przez Komisję Europejską zaakceptowane do realizacji. Pierwszy, to Projekt Zintegrowany, dotyczący obiegu wody w środowisku i związanej z nim problematyki zanieczyszczenia gleb. Drugi, tzw. STREP, dotyczy zagadnień zanieczyszczenia powietrza i zmian klimatu. Do następnego konkursu, również w ramach priorytetu "Zmiany globalne i ekosystemy", który zakończył się w październiku, złożono wspólnie z zagranicznymi partnerami 5 propozycji projektów. Aktualnie trwa procedura ich oceny. W 2002 roku działające w IETU Centrum Doskonalenia CEDAR otrzymało z rąk Ministra Nauki dyplom za integrację z Europejską Przestrzenią Badawczą. W tym też roku IETU utworzył i koordynuje dwie naukowe sieci tematyczne. AIRCLIM-NET (Zanieczyszczenia Powietrza / Zmiany Klimatu) obejmuje 24 polskie jednostki naukowe. ENVITECH-Net (Technologie Ochrony Środowiska) skupia 67 polskich jednostek i konsoliduje potencjał naukowy w zakresie metod oceny i prognozowania stanu środowiska, a także technologii czystej produkcji, technologii oczyszczania środowiska oraz technologii efektywnego wykorzystania surowców i źródeł energii odnawialnej. Kolejną inicjatywą mającą na celu integrację jednostek badawczo-rozwojowych, w której uczestniczy IETU jest Zintegrowany Instytut Naukowo-Techniczny, powstały z inicjatywy Głównego Instytutu Górnictwa. W jego skład wchodzi sześć jednostek powiązanych ze sobą merytorycznie. Obok GIG oraz IETU są to: gliwicki KOMAG, katowicki EMAG, zabrzański ICHPW oraz wrocławski POLTEGOR. IETU, mimo iż jego działalność wychodzi daleko poza granice kraju, przypisany jest województwu śląskiemu, regionowi najbardziej zdegradowanemu przez przemysł ciężki, czyli górnictwo węgla kamiennego, hutnictwo oraz energetykę. W ciągu 30. lat istnienia Instytut wspierał swą wiedzą i doświadczeniem inwestycje i przedsięwzięcia proekologiczne podejmowane przez zakłady przemysłowe Śląska. To właśnie z myślą o tym regionie w IETU konsekwentnie inicjowano i rozwijano działania w celu zwrócenia uwagi decydentów na problem rewitalizacji i konieczności powtórnego zagospodarowania terenów poprzemysłowych, w tym także na aspekt ochrony zdrowia przed zagrożeniami środowiskowymi. Obecnie widoczne są efekty tych inicjatyw. Rada Ministrów w 2001 roku ustanowiła Program Wieloletni "Środowisko a Zdrowie", który jako pierwszy w Polsce podejmuje próbę integracji problematyki ochrony zdrowia i środowiska poprzez wdrożenie zasad trwałego zrównoważonego rozwoju we wszystkich sektorach gospodarki. Program realizowany jest przez resort zdrowia i środowiska. W programie "Środowisko a zdrowie" IETU współpracuje z Instytutem Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu oraz Głównym Instytutem Górnictwa. Niezwykle ważnym dla naszego regionu jest przyjęcie przez Radę Ministrów w kwietniu br. "Założeń programu rządowego dla terenów poprzemysłowych"- mówi dyrektor Łączny.Program powstał z inicjatywy Ministra Środowiska, a przygotował go IETU. Instytut zabiegał o to od początku lat 90., bowiem racjonalne użytkowanie gleby i jej ochrona, to jeden z ważniejszych punktów polityki ekologicznej państwa. Celem strategicznym Programu jest stworzenie warunków i mechanizmów do zagospodarowania terenów poprzemysłowych zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Program obejmuje następujące obszary działania: prace naukowe i badawczo-rozwojowe, stworzenie systemu zarządzania terenami poprzemysłowymi, wykonywanie rekultywacji i przywracanie terenów poprzemysłowych do obrotu gospodarczego. Notowała: MB
Lider Polskiej
Ekologii
Wanda Jarosz
Kolumna dofinansowana ze środków
|
|