GÓRNICZAIZBA PRZEMYSŁOWO-HANDLOWA
 Nr 9-10 (99-100)Wrzesień - Październik 2003r. Biuletyn Górniczy 

Racjonalny element polityki sprzedaży

Eksport węgla


W dyskusjach na temat górnictwa często pojawia się problem opłacalności eksportu węgla. W wypowiedziach wielu komentatorów prasowych oraz niektórych polityków stawiane są zarzuty sprzedaży węgla na eksport poniżej kosztów i dotowania tym samym importerów tego węgla. W rozumowaniu tym jest wiele błędów.

Ceny węgla przeznaczonego przez polskie kopalnie na eksport kształtowane są głównie przez ceny węgla w portach Europy Zachodniej, która jest jego największym importerem (około 170 mln ton / rok). Ceny te publikowane są niemal codziennie przez wyspecjalizowane agendy. W przypadku węgli przeznaczonych do celów energetycznych są to ceny w portach: Amsterdam, Rotterdam i Antwerpia (ARA) określane na bazie CIF dla węgla o wartości opałowej 6000 kcal / kg (około 25,1 MJ/kg). Należy tu podkreślić, że dotyczy to cen miałów węgli energetycznych o uziarnieniu 0 – 20 mm, bo taki węgiel (oprócz węgla koksowego ) jest głównie przedmiotem obrotu międzynarodowego.

Węgiel dostarczany jest do tych portów od producentów z “rejonu Atlantyku” ( głównie RPA, Kolumbia i Wenezuela) ale również z portów bałtyckich (Polska i Rosja ). W sprzyjających warunkach dochodzi do ARA węgiel z Australii, Chin i Indonezji. Coraz rzadziej pojawia się węgiel z USA ze względu na jego brak konkurencyjności. Generanie jednak węgle z tych krajów trafiają na rynki “rejonu Pacyfiku”.

Na przestrzeni ostatnich 13 lat ceny węgla w portach ARA wynosiły przeciętnie 37 do 38 USD / tonę. Najniższe ceny, na poziomie 26 – 27 USD / tonę obserwowano w miesiącach letnich w latach1999 i 2002 a najwyższe w październiku 2003 kiedy to nagły wzrost cen zarówno frachtów morskich jak i cen na bazie FOB ( węgiel w portach eksporterów) doprowadził je do poziomu przekraczającego 65 USD / tonę.

W związku z powyższym aby obliczyć ile dostaje krajowa kopalnia za eksportowany przez nią węgiel należy od ceny CIF w potach ARA odjąć:

    • Koszty frachtu morskiego z portów bałtyckich do ARA – ok. 5 do 7 USD / t.
    • Koszt ubezpieczenia,
    • Koszty portowe głównie koszt przeładunku węgla w porcie polskim na statek: 2 – 3 USD/ t
    • Koszt transportu węgla z kopalni do portu: około 12 USD / t
    • Marżę firmy pośredniczącej w eksporcie.

Przeciętnie kopalnia może więc dostać za eksportowany węgiel do 20 USD / tonę a więc około 80 zł / tonę. W praktyce uzyskuje się wyższe ceny gdyż Polska jest jednym z nielicznych eksporterów pewnej ilości grubego węgla opałowego bądź też specjalnych gatunków do celów metalurgicznych, które w eksporcie uzyskują ceny zbliżone do cen uzyskiwanych na rynku krajowym. Ponadto część węgla eksportowana jest drogą lądową do krajów ościennych i tu korzystając z tzw. renty geograficznej można również uzyskać wyższe ceny. Przy odpowiedniej polityce eksportowej wiele spółek węglowych uzyskuje w eksporcie ceny przekraczające 110 zł / t. Przy przeciętnych kosztach jednostkowych produkcji węgla na poziomie 140 zł / tonę, jego zbyt przez kopalnię po cenach 80 – 110 zł / tonę wydaje się być nieopłacalny. Jednak warto tu podkreślić, że na eksport kierowane są nadwyżki węgla, które nie mogą być sprzedane na rynku krajowym.

Kopalnia jest organizmem gospodarczym o wysokich kosztach stałych, które trzeba ponosić bez względu na to czy węgiel się produkuje i sprzedaje czy też nie. W przypadku tym każda produkcja i sprzedaż węgla po cenach wyższych od kosztów zmiennych jest bardziej opłcalna niż jej brak.

W niniejszym artykule dokonano wielowariantowej oceny sytuacji finansowej producenta węgla w aspekcie pojawiającego się braku zbytu na rynku krajowym.

Analiza ma charakter poglądowy i została oparta na bardzo ogólnych wskaźnikach produkcyjnych i finansowych zbliżonych do wskaźników Katowickiego Holdingu Węglowego S.A. Nie jest jednak ich dokładnym odzwierciedleniem.



Analiza funkcjonowania kopalni w realiach zmian popytu na krajowym rynku węgla.

Analizę przeprowadzono dla pewnych uogólnionych założeń a mianowicie rozpatrzono model funkcjonowania Spółki Węglowej składającej się z 8 kopalń o porównywalnej wielkości o:

    • łącznym wydobyciu 20 mln ton / rok
    • łącznym zatrudnieniu 28 000 ludzi
    • jednostkowych kosztach produkcji na poziomie 140 zł/t – a więc kosztach zbliżonych do aktualnych, średnich kosztów produkcji węgla w krajowym górnictwie.
    • średniej cenie zbytu na rynku krajowym – 150 zł / t - a więc cenie zbliżonej do średniej ceny węgla w portach ARA ( 37 – 38 USD / t ).
    • średniej cenie zbytu na eksport – 80 – 110 zł/ t – a więc cenie będącej wypadkową cen węgla w portach ARA

Rozpatrzono tu następujące warianty funkcjonowania Spółki w zależności od możliwości produkcji i zbytu węgla na ryku krajowym:

Wariant I

Spółka produkuje 20 mln t/r węgla po kosztach 140 zł/t i sprzedaje całość produkcji na rynku krajowym po cenie 150 zł/t ( 7 % zysku) która jest wypadkową cen zbytu miału węglowego odbieranego głównie przez energetykę i ciepłownictwo oraz sortymentów grubych.

Wariant II

Spółka produkuje 20 mln t/r węgla jednak możliwości sprzedaży na rynku krajowym zostają ograniczone do 17,5 mln t/r. Nadmiar wyprodukowanego węgla tj. 2,5 mln t/r zostaje ulokowana na składzie.

Wariant III

Wobec utrzymującego się braku możliwości zbytu całości produkcji na rynku krajowym Spółka ogranicza produkcję do poziomu 17,5 mln/tr przy zachowaniu dotychczasowych możliwości produkcyjnych i utrzymaniu dotychczasowego zatrudnienia

Wariant IV

Spółka likwiduje jedną z kopalń ograniczając wydobycie i moce produkcyjne do poziomu 17,5 mln t/r. Załoga likwidowanej kopalni zostaje zatrudniona w pozostałych kopalniach.

Wariant V

Spółka zamyka jedną z kopalń i redukuje zatrudnienie o około 3500 osób

Wariant VI

Spółka utrzymuje produkcję na poziomie 20 mln t/r przy czym 17,5 mln t/r sprzedaje na rynku krajowym a 2,5 mln t/r kieruje na eksport.



Efekty wynikające z funkcjonowania Spółki w poszczególnych wariantach przedstawiono w tablicy 1.

 

Rozmiar: 191138 bajtów  

 

Analiza danych zawartych w tablicy 1 wymaga niewątpliwie dodatkowego komentarza.

Wariant I

Spółka produkuje węgiel po kosztach jednostkowych 140 zł/t i sprzedaje całą produkcje tj. 20 mln t /r na rynku krajowym po 150 zł/t. W efekcie uzyskuje wynik na sprzedaży w wysokości 200 mln zł /rok co daje akumulację jednostkową na poziomie 10 zł/t.

Zmiany poziomu kosztów całkowitych i stałych oraz wartości sprzedaży w funkcji ilości sprzedanego węgla przedstawiono na rys.1.

Spółka reguluje na bieżąco swoje zobowiązania. Pozostają jej również pewne środki na inwestycje i rozwój.

 

Rozmiar: 26959 bajtów  

Wariant II

Spółka produkuje 20 mln t/r jednak traci część rynku zbytu. Sprzedaż na rynek krajowy zostaje ograniczona do 17,5 mln t/r. Resztę produkcji Spółka gromadzi na składzie. Przy kosztach produkcji na poziomie 2 800 mln zł/r, wartość sprzedaży jest na poziomie 2 625 mln zł/ r. Daje to po roku ujemny wynik na sprzedaży w wysokości (-) 175 mln zł i ujemną akumulację jednostkową na poziomie (-) 10 zł/t.

Spółka przestaje regulować część zobowiązań wobec dostawców.

Utrzymywanie takie stanu w kolejnych latach skumuluje długi, doprowadzi wierzycieli co poważnych problemów finansowych i w ostateczności doprowadzi Spółkę do upadłości.

Wariant III

Dla ratowania sytuacji Spółka “wygasza” produkcję do poziomu 17,5 mln t/r przy zachowaniu możliwości produkcyjnych i utrzymaniu dotychczasowego zatrudnienia. Działania takie skutkują obniżeniem kosztów zmiennych jednak w dalszym ciągu utrzymuje się ujemny wynik na sprzedaży na poziomie (-) 70 mln zł i akumulacja jednostkowa (-) 4 zł / t.

Wariant IV

Spółka decyduje się na likwidację jednej kopalni zatrudniając pracujących w niej ludzi w pozostałych kopalniach. Działania te obniżają dodatkowo koszty stałe. Produkcja wynosi 17,5 mln t/r i całość jest zbywana na rynku krajowym. W efekcie Spółka uzyskuje dodatni wynik na sprzedaży w wysokości 30 mln zł i akumulację jednostkową na poziomie 1,1 zł/t

Spółce może zabraknąć pieniędzy na rozwój i inwestycje.

Wariant V

Spółka decyduje się na likwidację jednej kopalni z redukcją zatrudnienia o 3500 osób. Koszty produkcji obniżają się w porównaniu z Wariantem I z 2800 mln zł do 2450 mln zł co przy produkcji i sprzedaży na rynek krajowy 17,5 mln ton węgla pozwala na uzyskanie dodatniego wyniku na sprzedaży w wysokości 175 mln zł/ r przy akumulacji jednostkowej + 10 zł/t.

Spółka odzyskuje dobrą kondycję finansową jednak działania te wywołują określone skutki społeczne i makroekonomiczne:

  • Pracę traci 3500 osób pracujących w górnictwie.
  • Likwidowana kopalnia jest dość dużym rynkiem zbytu dla firm współpracujących z górnictwem, którym mogą jak w poprzednich wariantach grozić problemy finansowe.
  • Zlikwidowanie kopalni to ograniczenie dopływu środków finansowych na szeroko rozumiany rynek (podatki w tym wpływy do budżetu centralnego, maszyny, materiały, usługi, rynek dóbr konsumpcyjnych itd.) w wysokości ponad 370 mln zł. Może to skutkować utratą do 6000 miejsc pracy poza górnictwem.
  • Ograniczenie wpływów do PKP Cargo o około 95 mln zł/ rok

Wariant VI

W wariancie tym Spółka decyduje się utrzymać wszystkie kopalnie z produkcją 20 mln t/r z tym, że 17,5 mln ton sprzedaje na rynku krajowym po 150 zł/t a 2,5 mln ton kieruje na eksport po cenach 70 do 110 zł / t (najczęściej ok. 100 zł /t)

Wynik na sprzedaży może przekraczać 100 mln zł/ r , jednak zależy on od poziomu cen węgla w portach europejskich i możliwości zwiększenia produkcji na eksport w ramach dotychczas posiadanych mocy produkcyjnych.

Spółka jest w stanie regulować swoje zobowiązania i generować środki na inwestycje i rozwój.

W wariancie tym zachowuje się dotychczasowe miejsca pracy w górnictwie i poza tym sektorem.

Ponadto wariant ten pozwala na uruchomienie nowych miejsc pracy.

Z tytułu eksportu 2,5 mln ton węgla:

  • Krajowe porty mogą osiągać wpływy na poziomie 20 – 30 mln zł/r;
  • Statki przewożące węgiel do 50 – 70 mln zł/r;
  • Firmy obsługujące eksport: 8 – 23 mln zł/r;
  • Firmy ubezpieczające transport: około 2 mln zł
  • Wpływy PKP Cargo: 120 – 170 mln zł/r a więc więcej niż w Wariancie I o około 25 – 75 mln zł/r.

Są to środki, które wprowadza na krajowy rynek importer węgla. W wariancie tym wynik na sprzedaży sektora górniczego jest niższy o około 100 mln zł/r od wyniku uzyskiwanego w Wariancie I, jednak finalnie na rynek krajowy wpływa z tytułu sprzedaży węgla więcej o ponad 200 mln zł/r niż w przypadku Wariantu I



Podsumowanie

Analiza rozpatrywanych wariantów funkcjonowania Spółki wskazuje, że utrata części rynku zbytu węgla skutkuje poważnymi problemami finansowymi mogącymi doprowadzić do jej upadłści.
W warunkach obserwowanych na rynku węgla zarówno krajowym jak i międzynarodowym najbardziej racjonalnym rozwiązaniem naprawczym jest utrzymanie produkcji na dotychczasowym poziomie i skierowanie nadmiaru produkowanego węgla na eksport.
Ograniczenie produkcji do poziomu popytu poprzez likwidację jednej z kopalń Spółki poprawia również jej sytuację finansową (zależnie od tego w jakim stopniu likwidacji tej towarzyszy redukcja zatrudnienia) jednak w przypadku tym należy się liczyć z poważnymi skutkami społecznymi i ekonomicznymi w otoczeniu górnictwa.
Omawiany w niniejszym artykule przykład jest przykładem typowym niemniej należy go rozpatrywać oddzielnie dla każdej spółki czy też kopalni - w dostosowaniu do lokalnych kosztów wydobycia oraz ilości i jakości produkcji jak również do wymagań rynku.



Opracował: dr inż. Leon Kurczabiński 
Katowicki  Holding Węglowy S.A.
Pióro

NA POCZĄTEK POWRÓT STRONA GŁÓWNA