Gospodarka światowa w roku 2003, po początkowej fazie zahamowań spowodowanych wojną w Iraku i chorobą SARS w Azji, ożywiła się w stopniu przewyższającym realizację lat poprzednich; globalny produkt społeczny brutto i obroty handlu międzynarodowego wzrosły o ponad 4%. Prognozy na rok 2004 przewidują kontynuację tego korzystnego trendu.

Siłę motoryczną aktualnych tendencji kształtują kraje azjatyckie, szczególnie Chiny i Japonia oraz Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. Obszar gospodarczy Unii Europejskiej wykazywał stagnację, której objawy utrzymywały się przez kolejny rok. Odbiciem wspomnianych trendów jest struktura zużycia energii; znaczące wzrosty odnotowane zostały w grupie państw Azji. W skali ogólnoświatowej zużycie energii wzrosło z 13,4 do 14,0 mld ton węgla umownego; udział węgla wzrósł do 26% - co odzwierciadla pozycję tego nośnika w aspekcie honorowanych prognoz energetycznych.

Światowe wydobycie węgla kamiennego wzrosło w ubiegłym roku z 3,5 do 3,9 mld ton; wykonanie za rok 2003 obejmuje 0,5 mld ton węgla koksowego. W obszarze gospodarczym Pacyfiku wzrost produkcji notują Chińska Republika Ludowa (+ 305 mln ton), Indonezja (+ 6 mln ton) oraz Indie. Wydobycie Australii obniżyło się nieznacznie, co przypisywane jest reakcji na niski poziom cen przełomu lat 2002/2003. Redukcję wydobycia odnotowano ponadto w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, Kanadzie, Polsce oraz w Unii Europejskiej. Ubytki te zrekompensowały przyrosty produkcji w Rosji (+ 20 mln ton), Republice Południowej Afryki (+ 19,3 mln ton) i Kolumbii (+ 4 mln ton). Produkcję węgla kamiennego na świecie w latach 2001--2003 przedstawiono w tabeli 1. W tym miejscu nadmienić należy, iż statystyczną wielkość światowej produkcji węgla kamiennego kształtują przede wszystkim przyjęte rozmiary wydobycia górnictwa chińskiego. Oszacowania dotyczące tego wydobycia ujmowane w poszczególnych statystykach, szczególnie dotyczące małych kopalń, wykazują różnice dochodzące do 350 milionów ton – różnice te nie wpływają jednakże na wymowę liczb w aspekcie całościowym.

Obroty światowego handlu węglem wykazały zaskującą dynamikę; wzrost wielkości 8,3% jest odzwierciedleniem ilościowego przyrostu z 613 do 664 mln ton. Węgiel będący przedmiotem obrotu międzynarodowego stanowi 17,1 % wydobycia ogólnego. Wzrost popytu na węgiel energetyczny wywołany został skutkami upalnego lata; niskie stany wód ograniczały wydolność elektrowni wodnych i jądrowych, uwidaczniają się również skutki unieruchamiania elektrowni jądrowych względnie podjęcia produkcji przez nowe siłownie węglowe. Obroty węgla koksowego wzrosły o 12 milionów ton osiągając wielkość 180 milionów ton w 2003 roku. W segmencie tym decydująco oddziaływał wzrost produkcji stali i surówki; w skali światowej produkcja stali surowej wzrosła do 963 mln ton (+ 60 mln ton); przy czym w Chińskiej Republice Ludowej, przy produkcji rzędu 220 mln ton w 2003 roku, odnotowano przyrost o rozmiarach przewyższających 38 mln ton. W tej sytuacji Chiny zmuszone zostały do importu węgla koksowego. Struktura dostawców węgla koksowego (tabela 3) pozornie nie uległa istotnym zmianom. Liczy się jednak, iż w wyniku rosnącego zapotrzebowania Chin i Rosji nastąpią zmiany po stronie podażowej. Zakłada się, że rosnące ceny skłonią producentów w Australii, Kanadzie i USA do zwiększenia rozmiarów eksportu. Bardzo napięta sytuacja występuje na rynku koksu. Przyczyną jest utrzymująca się koniunktura w sektorze stali oraz proces zamykania koksowni, szczególnie w Europie. W segmencie tym oczekiwania ekspertów rozminęły się z realnymi zmianami na rynku. Spektakularnym wydarzeniem w tym zakresie jest unieruchomienie z końcem 2000 roku koksowni Kaiser-stuhl III w Dortmundzie o zdolności produkcyjnej 1,3 mln ton koksu/rok po niespełna ośmio letnim okresie eksploatacji. Koksownia ta, której budowa pochłonęła prawie 600 milionów euro, sprzedana została Chinom za 30 mln euro. Aktualnie 160 chińskich pracowników koń czy demontaż instalacji; całość zostanie przemieszczona i ponownie zmontowana na terenie Chińskiej Republiki Ludowej. Tymczasem ceny koksu w lecie wzrosły do poziomu 500 dolarów USA za tonę i to przy niedoborze tego produktu. Niemieckie huty, stawiające dotąd na import koksu, zmuszone zostały do ograniczenia produkcji. W konsekwencji przystąpiono do analizowania zasadności budowy nowej koksowni w pobliżu portów morskich. W światowym handlu koksem obroty szacowane są na 24-26 milionów ton; Chiny, przy eksporcie rzędu 15 mln ton, zajmują dotąd pozycję wiodącą na tym rynku. Głównymi importerami węgla są w dalszym ciągu: Unia Europejska, Japonia oraz kraje Azji Południowo-Wschodniej. Import Unii Europejskiej wzrósł z 172,3 do 180,0 milionów ton; import koksu zwiększył się z 11,8 do 13,0 mln ton. W poszczególnych krajach Unii występują okresowe wahania zapotrzebowania mieszczące się jednak w deklarowanych strategiach; obniżenie importu odnotowano jedynie w Hiszpanii i Grecji. Dane dotyczące importu węgla kamiennego do Unii Europejskiej zestawiono w tabelach 4 i 5. Światowe ceny węgla oraz poziom opłat frachtowych wykazują tendencje zwyżkowe. Na przykład, w 2003 roku średnie opłaty frachtowe do portów ARA w odniesieniu do jednostek Capasize wzrosły następująco: z portów RPA + 8,30 USD (z 6,50 do 14,80 USD/tonę), z Kolumbii + 6,70, z Australii +11,0 USD/tonę. Verein Deutscher Kohlenimporteure (Zrzeszenie Niemieckich Importerów Węgla) z siedzibą w Hamburgu ( D-20095 Hamburg, Ferdinandstr. 35, internet: www.verein-kohlenimporteure.de), grupujący 45 firm zajmujących się handlem węglem, w swym dorocznym sprawozdaniu opublikowanym w czerwcu bieżącego roku prezentuje analizę światowego rynku węgla kamiennego, łącznie ze skondensowanymi charakterystykami wiodących eksporterów.

Charakterystyki uzupełniono danymi zaczerpniętymi z dodatkowych źródeł. I tak:

Australia po latach permanentnych przyrostów produkcyjnych odnotowała obniżkę o 3,3 mln ton. Przyczyny redukcji dopatrywane są w niekorzystnej relacji waluty australijskiej do dolara USA, a także w zmniejszonym o 4 mln ton popytem wewnętrznym. Poprzez zmniejszenie stanu zapasów uzyskano przyrost eksportu z 204 do 216 mln ton. Australijski węgiel koksowy pokrywa 62% zapotrzebowania światowego. Głównymi odbiorcami węgli z piątego kontynentu są: Japonia 95,5 mln ton (+ 3,9 mln ton), Unia Europejska – 30,4; Korea Południowa – 26,9; Tajwan – 16,8; Indie – 16,3; Chińska Republika Ludowa – 4,9; Brazylia – 4,8 mln t. Zasoby Australii szacowane są na 41 mld ton. Z kopalń głębinowych pochodzi około 29,3% wydobycia z tendencją zwyżkową. W 27 kopalniach prowadzi się wybieranie systemem ścianowym; średnie wydobycie z kopalni głębinowej wynosi około 3 milionów ton węgla surowego/rok przy wydobyciu szczytowym sięgającym 7,58 mln ton w roku 2002. W celu zachowania konkurencyjności dąży się do uzyskania średniego wydobycia ze ściany o wielkości 5 milionów ton węgla surowego. Produkcja pierwszej dziesiątki kopalń odkrywkowych mieści się w przedziale od 15,0 do 5,0 milionów ton węgla rocznie. Regułą jest prowadzenie wybierania przez 363 dni w roku. Osobliwością górnictwa australijskiego jest rozcinka i podziemna eksploatacja pokładów od strony skarp zatrzymanych odkrywek – ten sposób wybierania określany jest jako „Punch Longwall Mining”. W wyniku postępującej koncentracji kapitałowo-organizacyjnej liczba przedsiębiorstw górniczych ulega zmniejszeniu. Aktualnie wiodące pozycje zajmują międzynarodowe koncerny górnicze BHP Billiton, Rio Tinto, Glencore/Xstrata i Anglo Coal skupiające około 64% produkcji. W aspekcie alternatywnych scenariuszy eksport węgli australijskich osiągnąć może wielkość mieszczącą się w przedziale od 230 do 270 milionów ton w perspektywie 2010 roku; stosowne plany w zakresie rozbudowy infrastruktury przeładunkowej w portach morskich znajdują się w fazie realizacji.

Chińska Republika Ludowa kontynuuje proces rozwoju produkcji górniczej; znaczne przyrosty uzyskano we wszystkich typach kopalń. Eksport wzrósł o kolejne 10 mln ton; obejmuje 81 mln ton węgla energetycznego i antracytu oraz 13 mln ton węgla koksowego. Rynkiem zbytu jest prawie wyłącznie obszar gospodarczy Pacyfiku. W imporcie odnotowano pierwsze zakupy węgla koksowego w Australii i Kanadzie o łącznej wielkości 2,6 mln ton. Zakłada się, iż w wyniku gwałtownie rosnącego zapotrzebowania wewnętrznego (patrz: Biuletyn Górniczy 7-8/2004, strona 5) nastąpi istotne zmniejszenie eksportu węgla chińskiego. Jako ciekawostkę wymienić można zamiar budowy instalacji do upłynniania węgla w prowincji Mongolia Wewnętrzna o zdolności produkcyjnej rzędu jednego miliona ton paliw.

Indonezja zwiększyła produkcję na bazie istniejącej infrastruktury. Przy mniejszym popycie wewnętrznym, także poprzez zmniejszenie stanu zapasów, możliwy był wzrost eksportu. Szacuje się, iż obecne układy produkcyjne zezwalają na wzrost produkcji o dalszych 8 – 10 mln ton w skali rocznej, jest to równocześnie granica przyrostu eksportu. W kraju tym nie przewiduje się rozbudowy bazy produkcyjnej na bazie inwestycji. Odbiorcami węgla indonezyjskiego są przede wszystkim kraje azjatyckie; w Europie ceni się własności tego węgla z tytułu niskiej zawartości siarki ( 0,1 – 0,9 %).

Republika Południowej Afryki podwyższyła wydobycie w odpowiedzi na wzrost zapotrzebowania wewnętrznego. Większość eksportu – 76,5% - kierowana jest do Unii Europejskiej. Słabnie natomiast pozycja RPA na rynku azjatyckim. W zakresie infrastruktury przeładunkowej zapadły decyzje odnośnie rozbudowy portu Richards Bay Coal Terminal do zdolności 86 mln ton/rok.

Rosja odnotowała wzrost produkcji i eksportu. Struktura eksportu: węgiel energetyczny – 38 mln ton, węgiel koksowy – 11 mln ton. Dostawy na rynek Unii wzrosły z 14,0 do 19,7 mln ton; szczególnie duży jest przyrost eksportu do Finlandii z 2,0 do 5,9 mln ton. Drogą morską węgiel wysyłany jest poprzez porty Północnej Rosji, Dalekiego Wschodu i Morza Czarnego. Korzystne taryfy kolejowe kształtują określoną konkurencyjność węgla rosyjskiego.

Stany Zjednoczone Ameryki Północnej , przy rosnącym zapotrzebowaniu wewnętrznym, obniżyły produkcję węgla kamiennego o blisko 25 mln ton. Przyczyna tkwi w redukcji wydobycia w Appalachach, gdzie z powodu obniżającej się jakości zasobów i rosnących kosztów ograniczono produkcję o 17 mln ton. Proces redukcji wydobycia w tym regionie utrwali się jeśli poziom cen światowych nie ustabilizuje się na poziomie odpowiednio wysokim. W pozostałych zagłębiach poziom produkcji wykazywał nieznaczne wahania. Import węgla wzrósł do 22 mln ton. Oczekuje się, iż wysoki poziom cen węgla koksowego skłoni eksporterów amerykańskich do intensyfikacji sprzedaży poza granicami USA. Interesujący jest zamiar pozbycia się swych udziałów w górnictwie amerykańskim przez niemiecki koncern RAG.

Kolumbia zwiększyła rozmiary produkcji i eksportu. Ponad połowę eksportu kieruje do Europy; w krajach Unii szczególnie wysoki był wzrost dostaw do Danii – 1,1 do 2,7 mln ton. Do USA skierowano 12,0 mln ton, o 5,3 mln ton więcej od realizacji roku poprzedniego. Potencjał eksportowy Kolumbii szacowany jest na 52 mln ton.

Kanada zajmuje drugą pozycję w rankingu eksporterów węgla koksowego. Eksport dociera do Europy i pozostałych znaczących producentów stali. Pierwsze dostawy skierowano do Chińskiej Republiki Ludowej. Węgiel importowany pochodzi z USA, Kolumbii i Wenezueli. W planach zapisano zamiar podwyższenia wydobycia węgla koksowego. Trwa proces integracji organizacyjnej kanadyjskiego górnictwa węgla kamiennego w ramach jednej spółki.

Wietnam systematycznie zwiększa produkcję i eksport. W roku 2003 wydobyto 18,1 mln ton (+ 2,0 mln ton); eksport – wyłącznie antracyt – 6,5 mln ton. Na rok 2004 zaplanowano dalsze wzrosty – odpowiednio – 19,5 i 7,0 mln ton.

Brazylia zamierza rozbudować swój potencjał produkcyjny do 13 mln ton w roku 2010, cooznaczać będzie uzyskanie samowystarczalności w zakresie zaopatrzenia w węgiel.

Prognozy na rok 2004 i lata następne wskazują na objawy utrzymującej się koniunktury w światowej gospodarce. Dla rynków surowcowych, które wykazują rosnące zapotrzebowanie na rudę żelaza, metale kolorowe i ropę naftową siłę napędową stanowi Chińska Republika Ludowa. W międzyczasie zauważalne są problemy w zakresie zasilania gospodarki chińskiej w energię, jak również wąskie przekroje w łańcuchu logistycznym, oddziaływujące na zdolności transportowe frachtowców pełnomorskich. Rosnące zapotrzebowanie na energię spowoduje dalszy wzrost obrotów węglem w skali globalnej; krąg importerów powiększa się, do ich grona z rosnącym zapotrzebowaniem zaliczać się będą również kraje eksportujące węgiel, jak Chiny, USA i Kanada. Rosnące zapotrzebowanie generuje sytuację określonego napięcia, które pozytywnie oddziałuje na poziom cen, zaś producentom węgla tworzy określone pola manewrów i zachęt do inwestycji wszelkiego typu w tym sektorze. Na tle skomplikowanej sytuacji geopolitycznej dostrzegalna jest tendencja „powrotu do węgla”w aspekcie bezpieczeństwa energetycznego i efektywności. Nowoczesne technologie w zakresie zastosowania węgla, w stopniu wyższym uwzględniające rygory ekologiczne, przez wiele kolejnych lat nie utracą swego znaczenia w dążeniach do rozprzestrzenienia określonych standardów cywilizacyjnych i dobrobytu. Zagrożenie ze strony terroryzmu skłaniać powinno do analizy ryzyka w odniesieniu do poszczególnych nośników energii. Walory węgla prezentują się na tym tle nader korzystnie.