|
Przemysł ciężki, bez względu na to jak nowoczesne technologie stosuje, zawsze stanowić będzie zagrożenie dla środowiska naturalnego i żyjącego w nim człowieka. Jeśli chodzi o zagrożenia dla środowiska naturalnego jakie niesie za sobą przemysł wydobywczy, a więc przede wszystkim górnictwo węgla kamiennego, należy je podzielić na dwa rodzaje, ze względu na miejsce ich powstawania. Jedne powstają w czynnie działających kopalniach, drugie zaś w likwidowanych zakładach górniczych.
Największy problem związany jest z czynnymi kopalniami, „produkującymi” tysiące ton odpadów w ciągu jednej doby. Odpady takie są na ogół inertne, a więc same w sobie nie stanowią aż tak wielkiego niebezpieczeństwa. Jednakże tak olbrzymia ich ilość stwarza poważne problemy ze składowaniem oraz zagospodarowaniem.
To właśnie Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. w Art. 1 określa "zasady postępowania z odpadami w sposób zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności zasady zapobiegania powstawaniu odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowiska, a także odzysku lub unieszkodliwiania odpadów". Przy klasyfikacji odpadów obowiązuje Rozporządzenie Ministra Środowiska ( DZ. U. Nr 112, poz. 1206) w sprawie katalogów odpadów. Określa ono katalog odpadów wraz z listą odpadów niebezpiecznych oraz sposób ich klasyfikacji. Katalog odpadów dzieli je, w zależności od źródeł ich powstawania, na dwadzieścia grup.
W przemyśle krajowym największa ilościowo grupa stałych odpadów pochodzi z górnictwa węgla kamiennego. Ze względu na rozmieszczenie złóż i regionów eksploatacji węgla, zwałowiska tych odpadów są skoncentrowane na stosunkowo niewielkim obszarze zagłębi węglowych. Obecnie, w skali roku, gromadzi się około 40 milionów ton odpadów. Odpady zawierają kilka procent węgla i dlatego mają skłonność do samozapalenia. Aczkolwiek obecnie, budowane według nowoczesnej technologii składowiska, pozwalają na unikanie samozapłonu.
Zagrożenia dla środowiska jakie stwarzają składowiska odpadów przemysłowych, to zagrożenie pożarowe oraz zanieczyszczenia wód podziemnych i powierzchniowych w rejonie składowania. Obydwa rodzaje zagrożeń są uwarunkowane tymi samymi czynnikami, czyli przenikaniem powietrza atmosferycznego i wody z opadów atmosferycznych przez bryłę zwałowisk. O ile samozapłony składowisk były zawsze w centrum uwagi, o tyle problem zanieczyszczenia wód stał się przedmiotem zainteresowania dopiero w ostatniej dekadzie lat dziewięćdziesiątych. Stałe odpady przemysłowe wywierają istotny wpływ na środowiska wodne, powodując zmiany jakości wód w rejonie ich składowania. Zmiany te są następstwem ługowania z odpadów związków rozpuszczalnych o rożnych stopniach szkodliwości. Są to zanieczyszczenia tzw. obszarowe, które są trudne do skontrolowania.
Problem składowania odpadów wytwarzanych przez górnictwo wymaga więc szybkiego rozwiązania, chociażby z uwagi na ograniczone możliwości ich deponowania na istniejących zwałowiskach oraz pozyskiwania nowych terenów na budowę dla tych hałd. Zmuszają do tego coraz bardziej rygorystyczne wymogi ochrony środowiska, szczególnie w związku z wejściem Polski w struktury Unii Europejskiej.
Jak zatem rozwiązywać te problemy? Gospodarka odpadami, zarówno górniczymi jak i pozagórniczymi z zakładów górniczych, winna odbywać się zgodnie z obowiązujących Ustawą o odpadach (Dz.U. nr 96 poz.592). Nakłada ona na wytwarzających odpady określone obowiązki. Ustalony w ustawie priorytet gospodarki odpadami obejmuje zapobieganie ich powstawaniu. Jeżeli nie udało się zapobiec ( działalność kopalni jak na razie wyklucza taką możliwość), należy je wykorzystywać w sposób bezpieczny dla środowiska, a dopiero w ostatniej kolejności unieszkodliwić. Zakład wytwarzający odpady jest zobowiązany do stosowania takich sposobów produkcji i form usług lub wykorzystania surowców i materiałów, które zapobiegają powstawaniu odpadów albo pozwalają utrzymać na możliwie najniższym poziomie ich ilość, a także zmniejszyć ich uciążliwość bądź zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi oraz ekosytemu. Zgodnie z wymogami, zakład wytwarzający odpady niebezpieczne lub inne niż niebezpieczne w ilości powyżej 1000ton/ rok, zobowiązany jest do uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności, w wyniku której one powstają. Wniosek kierowany do wojewody powinien zawierać charakterystykę i bilans odpadów, określać sposoby postępowania i program gospodarki nimi na lata następne.
Odpady powęglowe własne oraz odpady energetyczne z elektrociepłowni czy elektrowni służą m.in. do likwidacji zbędnych wyrobisk korytarzowych i ścianowych w kopalniach, izolacji i doszczelniania zrobów oraz profilaktyki przeciwpożarowej. Wykorzystywanie tych odpadów na dole kopalni odbywa się na podstawie dodatku do Planu Ruchu Zakładu Górniczego. Na podstawie danych fizykochemicznych należy stwierdzić, czy lokowane odpady w swoim składzie chemicznym zawierają substancje szkodliwe. Również w przesączach wodnych analizowanych odpadów należy określić stężenia wszystkich oznaczanych jonów w odniesieniu do najwyższych, dopuszczalnych wskaźników zanieczyszczeń w ściekach wprowadzanych do wód i do ziemi. Dlatego też kopalnie powinny systematycznie zlecać wykonywanie badań fizykochemicznych swoich odpadów. Takie analizy muszą być wykonywane dla odpadów własnych, jak i dostarczanych z zewnątrz. Analizy te wykonywane są m.in. przez Akredytowane Laboratorium Badań Odpadów Powęglowych GIG-u Do innej kategorii należą odpady z kopalń czynnych, do innych z likwidowanych. Zakład górniczy w czasie likwidacji nie wytwarza już odpadów górniczych oraz innych, związanych z działalnością zakładu. Wytwarza natomiast odpady związane z procesem likwidacji, tj. materiały rozbiórkowe, gruz, złom itp. Odpady kopalniane wykorzystywane są np. jako kruszywo do mieszanki betonowej, na podbudowę dróg czy do kształtowaniu nasypów, hałd w procesie rekultywacji, do budowy wałów powodziowych, małej infrastruktury.
Zakład Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska GIG zajmuje się szeroko pojmowaną ekologią, a kierunki prac badawczych i usługowych wysoko wykwalifikowanych specjalistów i ekspertów koncentrują się na tej problematyce. Struktura Zakładu obejmuje: Pracownię Gospodarki Odpadami Komunalnymi i Przemysłowymi, Pracownię Zagospodarowania Terenów Poprzemysłowych oraz Laboratorium Badań Odpadów Powęglowych.Zakład realizuje prace badawcze i usługowe w dziedzinie gospodarki odpadami komunalnymi i przemysłowymi, rekultywacje terenów zdegradowanych oraz doradztwa w przygotowaniu i realizacji inwestycji infrastrukturalnych. Posiada duże doświadczenie we współpracy zarówno z jednostkami administracji publicznej, samorządowej, przedsiębiorstwami komunalnymi i państwowymi, sektorem prywatnym, jak również instytucjami międzynarodowymi. Główne kierunki prac naukowo – badawczych Zakładu to m.in. opracowywanie planów gospodarki odpadami komunalnymi dla gmin, miast, regionów, województw. Prowadzi się tu prace badawcze i usługowe dotyczące wpływu składowisk odpadów na środowisko i człowieka, oceny oddziaływania zakładów przemysłowych i górniczych na środowisko w zakresie wynikającym z Prawa górniczego i geologicznego, gospodarczego wykorzystania odpadów przemysłowych w wyrobiskach górniczych i robotach inżynieryjnych czy też opracowywaniem programów EKOROZWOJU gmin, województw i regionów. Działania Zakładu obejmują przygotowanie inwestycji infrastrukturalnych pod kątem finansowania z zagranicznych funduszy pomocowych, wykonywanie raportów, opracowywanie sposobów bezpiecznego usuwania, gromadzenia i transportu odpadów. Prowadzone są tu badania składu morfologicznego i właściwości fizyko – chemicznych odpadów komunalnych przeznaczonych do dalszego przetworzenia lub składowania na wysypiskach, a także wykonywane są pomiary temperatury i składu atmosfery gazowej panującej wewnątrz składowisk odpadów komunalnych wraz z oceną zasobności biogazu . Przygotowywane są ekspertyzy, opinie i badania dotyczące stanu termicznego zwałów węgla i obiektów zbudowanych z odpadów powęglowych ( hałd, nasypów drogowych i kolejowych, wałów powodziowych i trenów rekultywacji ) oraz prognozy możliwości wystąpienia zjawisk pożarowych w ich obrębie, a także koncepcje i projekty techniczne działań naprawczych (gaśniczych), prewencyjnych i rekultywacyjnych na terenach zagrożonych pożarami endogenicznymi. Zakład prowadzi badania własności fizyko – mechanicznych materiałów odpadowych oraz innych sypkich od kątem wykorzystania ich jako materiału podsadzkowego ( wg PN-93/G-11010 ) lub do wypełniania pustek poeksploatacyjnych na dole kopalń, a także do stosowania w celach prewencji pożarowej na zwałowiskach odpadów powęglowych.
Świadczone usługi projektowe dotyczą: niwelacji terenu i likwidacji szkód górniczych; projektowania budowli hydrotechnicznych, odwodnień i regulacji cieków; rekultywacji technicznej i biologicznej terenów przemysłowych; likwidacji obiektów budowlanych kubaturowych i konstrukcji stalowych; opracowywania kompletnych dokumentacji techniczno – wykonawczych dla inwestycji związanych z ochroną środowiska
Wiele miejsca zajmuje problematyka związana z rekultywacją i zagospodarowaniem zwałowisk, również tych zlokalizowanych w centrum śląskiej aglomeracji. Przykładem wielkie zwałowisko, przypominające wręcz górę, znajdujące się przy kopalni „Rydułtowy”, liczące 110m. wysokości od podstawy oraz kilkudziesięciohektarowy teren je otaczający.
Krzysztof Gogola, kierownik Pracowni Zagospodarowania Terenów Poprzemysłowych Zakładu Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska Głównego Instytutu Górnictwa w Katowicach wyjaśnia, że obecnie zajmuje się projektem rekultywacji hałdy 1/R w Zabrzu – Mikulczycach. Jest to obiekt liczący około 25 hektarów. Problem polega na tym, iż w jednej części hałdy prowadzono eksploatację przepalonego łupka powęglowego, który jest bardzo cennym materiałem ( i stosunkowo tanim), wykorzystywanym do różnego rodzaju robót inżynieryjnych. W wyniku tej eksploatacji część tej hałdy jest trudno dostępna, jako że zostały spieki trudne do rozdrobnienia, strome nasypy i skarpy. Teren ten wymaga pilnej rekultywacji bowiem stanowi niebezpieczeństwo dla okolicznych domostw i ich mieszkańców. Istnieje groźba wypadków również ze względu na tzw. stan zapożarowania, który wykazuje tendencje rozwojowe. Dochodzi tam do sytuacji niebezpiecznych związanych z mocno zagrzanego materiału o temperaturze w okolicach kilkudziesięciu stopni, lub ze stanami intensywnego pożaru gdzie temperatura powierzchni dochodzi do ponad 100 st.C, a wewnątrz hałdy do kilkuset stopni. Ponadto hałda emituje niebezpieczne dla otoczenia gazy, jak np. tlenek węgla, dwutlenek węgla. Ta hałda jest ogólnie dostępna i w przeszłości zdarzały się tam wypadki poparzeń wszędobylskich dzieci, które tratowały ją jako teren zabaw. W pracowni Krzysztofa Gogoli przygotowywana jest kompleksowa dokumentacja zwałowiska i robót rekultywacyjnych, mających na celu rozpoznanie terenu i środowiska, zabezpieczenie go i ugaszenia punktów zapalnych, określenia parametrów termicznych, stężenia gazów i temperatury pod i na powierzchni hałdy
Zawsze największym problemem okazuje się zdobycie pieniędzy na takie przedsięwzięcia związane z przywróceniem do życia terenów zdegradowanych. A może wyjściem byłoby oddawanie takich terenów w prywatne, przedsiębiorcze ręce?
Do ważniejszych osiągnięć Zakładu ostatnich lat należy także opracowanie metodyki badań i kryteriów oceny odpadów dla ich lokowania na składowiskach, analiza i wybór efektywnych metod utylizacji mineralnych surowców odpadowych z górnictwa i energetyki, utylizacja drobnoziarnistych odpadów powęglowych, ocena możliwości wykorzystania odpadów powęglowych do budowy autostrad A1i A4 oraz projekt techniczny składowiska odpadów komunalnych dla gminy Koszęcin. W Zakładzie ostatnio przygotowano takie dokumenty dotyczące rekultywacji terenów zdegradowanych m.in., dla powiatu cieszyńskiego i częstochowskiego, ale również województwa małopolskiego oraz jednego ze składowisk komunalnych w województwie świętokrzyskim.
|
