Ceny węgla podlegają zmianom wynikającym zarówno z praw rynkowych (równowaga podaży i popytu), jak i z konkurencyjności innych nośników energii pierwotnej oraz wpływu różnorakich czynników pozarynkowych. Aktualna sytuacja na międzynarodowym rynku węgla jest bardzo nietypowa i charakteryzuje się bardzo wysokim poziomem zarówno cen FOB (ceny w portach eksporterów), jak i kosztów frachtów morskich, co w efekcie daje najwyższy poziom cen od okresu 1980/81.

Główne przyczyny wzrostu cen to :

• zwiększone zapotrzebowanie na węgiel do produkcji energii elektrycznej i ciepła w Europie w wyniku spadku produkcji energii w elektrowniach wodnych i jądrowych,
• duży wzrost popytu na węgiel również na takich rynkach jak USA, Japonia, Korea Płd,
• mniejszy niż spodziewany eksport węgla z Chin, co jest związane z wzrostem zapotrzebowanie wewnętrznego,
• duże zapotrzebowanie na stal w Chinach powodowało poważne zaangażowanie części światowej floty w tym rejonie do przewozu rudy żelaza (głównie z Brazylii) –wywołało to przejściowe braki statków do przewozu węgla; wcześniej wycofano z użytkowania przestarzałe statki a nowe statki do przewozu węgla mogą pojawić się na rynkach dopiero w 2005 r., a nawet później,
• brak jak dotychczas wyraźnego wzrostu eksportu z RPA i Australii spodziewanego jako reakcja na braki węgla na międzynarodowych rynkach,
• spadek eksportu polskiego węgla drogą morską i zapowiedź znacznego ograniczenia jego podaży w latach przyszłych,
• w wielu krajach kupujący węgiel zmienili sposób dokonywania zakupów; obecnie na rynku w Europie dominują zakupy spot (dostawy w krótkich okresach czasu) przy odchodzeniu od rocznych i długoletnich kontraktów.

Na wykresach zilustrowano zmiany cen węgla w II drugim półroczu roku 2003 i w styczniu 2004. Rysunek 1 pokazuje notowania wskaźnika cenowego dla rynku europejskiego (ICR Steam Coal Marker Price –Europe) publikowanego przez International Coal Report Incorporating Coal Week International (ICR-CWI). Ceny te podawane są w zestawieniach cotygodniowych oraz w układzie średnich kwartalnych. Notowania cen węgli odzwierciedlają bieżącą sytuację na rynku węglowym; określane są one na podstawie ostatnich transakcji spot i bieżących renegocjacji kontraktów rocznych. Ceny te ujmują koszt pozyskania węgla, koszt jego transportu do portu morskiego i załadunku na statek, fracht morski oraz koszt ubezpieczenia ładunku (są więc to ceny CIF – ceny w portach importerów). Głównym źródłem informacji o cenach są dostawcy i odbiorcy węgla energetycznego oraz firmy pośredniczące w handlu węglem. Przy obliczaniu wskaźnika cenowego autorzy wykorzystują także informacje uzyskiwane z londyńskich firm brokerskich zajmujących się frachtami morskimi.

ICR–CWI podaje również – w osobnych zestawieniach – notowania cen FOB (cena węgla w porcie eksportera z kosztem załadowania węgla na statek) oraz koszty frachtów morskich z portów wybranych eksporterów do portów głównych importerów węgla. Na podstawie tych danych pokazano na rysunkach 2 do 5 diagramy zmian cen węgla w porcie Rotterdam w okresie 7.07.2003 – 26.01.2004. Każdy słupek składa się z sumy cen FOB i kosztu frachtów węgli z Australii, Kolumbii, RPA oraz Chin.

Ceny średnie węgla w imporcie do portów ARA (Amsterdam-Rotterdam-Antwerpia) wzrosły od lipca 2003 do stycznia 2004 o ponad 32 USD/t (czyli ponad 80 proc.) W końcu stycznia 2004 roku osiągnęły poziom 70.60 USD/Mg. Najwięcej wzrosły w portach ARA ceny węgla z Australii (ponad 100 proc.) , z Chin (około 88 proc.) natomiast z RPA i Kolumbii ceny wzrosły o około 75 proc.

Za tak znaczny wzrost cen odpowiada wzrost kosztów frachtów około 60 proc. a wzrost cen FOB około 40 proc.. Najbardziej koszty frachtów wzrosły w transporcie węgla z portów Australii (NSW) do Europy. W lipcu 2003 wyniosły 16.5 USD/Mg by osiągnąć w końcu stycznia niespotykaną wielkość ponad 44 USD/tonę (167 proc. kosztu z lipca). Z RPA koszt frachtów węgla do Rotterdamu wzrósł w tym samym okresie z 11.20 USD/Mg do prawie 29 USD/Mg.

Ceny węgla (o podanym poniżej cieple spalania) importowanego do Europy w końcu stycznia z poniższych krajów kształtowały się na poziomie:

• Australii– 85.95 USD/Mg – 6500 kcal/kg GAR (ciepło spalania w stanie roboczym)
• RPA– 71.15 USD/Mg – 6200 kcal/kg, GAR
• Kolumbii– 74.05 USD/Mg – 6450 kcal/kg GAR
• Chin– 85.95 USD/Mg – 6200 kcal/kg GAR

Wskaźnik cenowy – ICR Steam Coal Marker Price –Europe – na koniec stycznia wyniósł– 70.60 USD/Mg – 6000 kcal/kg, NAR (wartość opałowa w stanie roboczym). Do podanej powyżej kalkulacji cen w portach ARA wzięto fracht statkami capesize (wyporność 130 tys – 140 tys. DWT) , tylko w przypadku importu Chin, ze względu na możliwości przeładunkowe, był to statek panamax (wyporność 60 tys. DWT). Trudno obecnie określić jak długo na rynkach międzynarodowych ceny węgla będą rosły, a także jak długo utrzymywać się będą na tak wysokim poziomie. Można przypuszczać, że przy wysokich cenach wzrośnie podaż w krajach głównych eksporterów węgla. Stopniowo może podaż dostosować się do wysokiego popytu. Spadku cen węgla i kosztów frachtów można się spodziewać po ustaniu przyczyn omówionych na początku niniejszego tekstu. Obecnie ceny węgla, w opiniach analityków, są nienormalnie wysokie. Nie wydaje się jednak, aby w najbliższym czasie ceny spadły do poziomu z roku 2002.

Sytuacja na międzynarodowych rynkach węgla, a zwłaszcza rynku Atlantyckim, stwarza duże szanse dla polskiego górnictwa węglowego. Czy szansa ta może być wykorzystana to odrębny problem. Pozycja polskiego węgla na unijnym rynku zależeć będzie od odpowiedniej polityki państwa.