|
Politycy Unii Europejskiej wykazują ostatnio narastające zainteresowanie problematyką bezpieczeństwa energetycznego. Genezą tego nastawienia są globalne wyzwania w zakresie dostępności surowców strategicznych, szczególnie energetycznych. Poszukiwanie rozwiązań na tym obszarze stanowić będzie istotną składową polityki międzynarodowej XXI wieku.
Praca badawcza wykonana na zlecenie niemieckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych pod tytułem „Globale Energiesicherheit – Strategische Herausforderungen für die europäische und deutsche Außenpolitik" ("Globalne bezpieczeństwo energetyczne – strategiczne wyzwania dla europejskiej i niemieckiej polityki zagranicznej") wskazuje ponadto na szereg dalszych potencjalnych zagrożeń mających swe źródło w postępującym uzależnieniu krajów europejskich od importu paliw.
Dyrekcja Generalna ds. Transportu i Energii (DG TREN) Unii Europejskiej jesienią 2003 roku opublikowała prognozę („European energy and transport trends to 2030”) w zakresie zużycia energii do roku 2030, uwzględniającą po raz pierwszy zgrupowanie powiększone o kolejne dziesięć państw, łącznie określanych skrótem UE-25. Podstawą tej prognozy były aktualne trendy postrzegane w istniejących układach politycznych; ciekawostką jest, iż poszerzenie Unii odbija się w modyfikacji trendów, ich wektory i wagi zostały jednak w swej istocie zachowane . I tak:
- ropa naftowa zachowa swą dominującą pozycję w perspektywie najbliższych 30-tu lat,
- w zakresie zużycia gazu ziemnego, szczególnie w procesach produkcji energii elektrycznej, notowane będą istotne przyrosty,
- udział energii jądrowej będzie systematycznie malał,
- energia odnawialna wykazywać będzie przyrosty o malejącej z biegiem czasu dynamice,
- udziały węgla, po dekadzie tendencji spadkowych, będą wzrastać.
Prognozowane zużycie nośników energii pierwotnej podano w tabeli 1; tabela 2 obejmuje przewidywany rozwój produkcji energii elektrycznej do roku 2030.
W prognozie założono, iż elektrownie węglowe nowych generacji zastąpią po 2010 roku wyeksploatowane – w stopniu regionalnie zróżnicowanym - elektrownie jądrowe; przyjęto ponadto, że węgiel w stosunku do gazu ziemnego – którego ceny będą permanentnie rosły – pozostanie paliwem o narastających walorach konkurencyjności.
Unia Europejska w swych aktualnych pracach zajmuje się przede wszystkim problematyką sterowania popytu na surowce energetyczne. Zródła perspektywicznego zaopatrzenia postrzegane są w kategoriach problemu, pozostają jednak – poza postulatem podwojenia udziału energii odnawialnej – kwestią otwartą, ponieważ stanowią obszar kompetencji poszczególnych krajów członkowskich.
Wskaźnik uzależnienia Unii od importu surowców energetycznych wzrośnie z 47 proc. w roku 2000 do 68proc. w roku 2030; przy czym – udziały importowanych paliw rosnąć będą odpowiednio: węgla z 30 proc. do 66 proc.; gazu ziemnego z 50proc. do 81 proc.; ropy naftowej z 77 proc. do 89 proc.
Stwierdzenia typu: „węgiel fundamentem europejskiego bezpieczeństwa energetycznego”, „wraz z powiększeniem Unii rośnie, mimo konieczności określonych dopasowań, znaczenie węgla, i to nie tylko w okresie przejściowym”, „węgiel jest najważniejszym i największym – wobec ograniczoności zasobów ropy naftowej i gazu ziemnego – rezerwuarem energii w Europie” względnie „zużycie węgla na świecie narastać będzie w okresie najbliższych 20-30 lat” – nie wnoszą istotnych korekt do scenariuszy strategicznych znaczących europejskich producentów węgla kamiennego ukierunkowanych na redukcję i likwidację. Przykłady: Francja zamyka ostatnią kopalnię w 2004 roku; Wielka Brytania redukuje wydobycie, istnienie górnictwa po roku 2010 rozważane jest w kategoriach określonego prawdopodobieństwa. Niemcy przyspieszają tempo redukcji wydobycia ( 16 mln ton w 2012 roku zamiast postulowanych 20-22 mln ton); Hiszpania, Polska i Czechy są również w trakcie realizacji określonych programów adaptacyjnych.
Aktualny stan produkcji węgla Unii Europejskiej łącznie z krajami kandydackimi przedstawiono w tabeli 3.
Przy założeniu określonej stablizacji produkcji węgla brunatnego ważności nabiera pytanie o źródła pokrycia rosnącego zapotrzebowania krajów Unii na węgiel kamienny. Teza o nadwyżce podaży węgla zamorskiego, gwarantującej nieograniczone dostawy, wymaga – zdaniem ekspertów niemieckich – okresowych analiz i weryfikacji. W aspekcie rozwoju gospodarki światowej w okresie ostatnich lat wskazuje się na możliwość wystąpienia zmian po stronie dostawców. I tak, Australia oferująca prawie jedną trzecią eksportu globalnego, zainteresowana jest przede wszystkim przestrzenią gospodarczą Pacyfiku, która z perspektywy australijskiej jest rynkiem bardziej lukratywnym od rynku europejskiego. Chiny w obliczu rosnącego zapotrzebowania wewnętrznego nie będą w stanie znacząco podwyższyć rozmiarów eksportu, zaś RPA od lat utrzymuje swą ofertę eksportową na praktycznie nie zmienionym poziomie. USA orientują się aktualnie na zaopatrywanie rynku wewnętrznego; zainteresowanie eksportem – tradycyjne zachowanie „swing exporter-a” – uzależnione jest od konfiguracji cen światowych. Kolumbia i Indonezja to również kraje nie spełniające kryteriów niezawodnego dostawcy. Rosja, kraj o największych zasobach geologicznych węgla, dysponuje bazą produkcyjną o stopniu zużycia dochodzącym do 65 proc. Regiony produkcji eksportowej to: Zagłębie Kuźnieckie, Jakucja Południowa, Zagłębie Peczorskie oraz wschodni Donbas w rejonie Rostowa. Prognozy do roku 2020 zakładają eksport rzędu 40 do 48 mln ton. Nie wyklucza się jednak, iż przy rosnącym zapotrzebowaniu wewnętrznym ekport węgla ulec może istotnym ograniczeniom. Kanada i Wenezuela, to kraje o malejących udziałach w międzynarodowym handlu węglem. Eksperci wskazują też na zagrożenia stabilności dostaw z tytułu odległości oraz koncentracji podaży w kilku koncernach działających w skali światowej.
Polska jako eksporter na rynku wewnętrznym Unii funkcjonować będzie – formalnie – w uwarunkowaniach klasycznej gry rynkowej. Poziom cen światowych, a także stopień niezawodności dostaw węgla zamorskiego kreślić będą szanse i perspektywy górnictwa polskiego. Zatem, w interesie Polski leży kontynuacja przedsięwzięć zmierzających do podwyższenia efektywności produkcji górniczej, przy równoczesnej restrukturyzacji otoczenia. Nie można z góry wykluczyć wsparcia Unii na realizację zadań pośrednio wspomagających polskie górnictwo węgla kamiennego. Warunkiem koniecznym tego typu oczekiwań jest konsekwentne prezentowanie problematyki górniczej na szczeblu unijnym ze strony rządu polskiego. W tej kampanii potrzebni są też sojusznicy oraz forum służące nagłaśnianiu potencjalnych zagrożeń mających swe źródło w defensywnej polityce węglowej Unii Europejskiej.
W opisanej sytuacji szczególne zadania w zakresie koordynacji działań przypadają stowarzyszeniu EURACOAL, którego deklarowane cele obejmują, między innymi, zabezpieczenie interesów górnictwa węglowego z uwzględnieniem regulacji unijnych w zakresie handlu certyfikatami emisyjnymi oraz wspieranie przekształceń strukturalnych w krajach przystępujących do Unii. W tym miejscu zasadne jest pytanie o obecność reprezentacji Polski w tym gremium, grupującym nie tylko producentów węgla, ale i wytwórców maszyn górniczych, organizacje handlowe, a nawet brytyjską uczelnię wyższą - University of Nottingham.
Istotnym novum w dziejach Unii Europejskiej jest zamiar nadania rangi konstytucyjnej problematyce bezpieczeństwa energetycznego. W projekcie konstytucji – będącym dotąd przedmiotem gorących dyskusji – ujęto rozdział formułujący cele wspólnej polityki w tym zakresie, przy zachowaniu swobody doboru struktury zaopatrzenia energetycznego przez poszczególne kraje członkowskie. Polityka węglowa – według tych założeń – pozostać ma w gestii gospodarek narodowych, które równocześnie obarczone być mają zobowiązaniem realizacji wspólnego celu jakim jest bezpieczeństwo energetyczne Europy.
Póki trwa dyskusja, możliwe są też korekty zapisów w aspekcie optymalnego zabezpieczenia interesów górnictwa polskiego.
Tabel 1. Zużycie energii pierwotnej w UE w latach 1990-2030 mln ton paliwa umownego / %
|
Rok |
Zużycie ogółem |
Struktura zużycia według nośników |
|
Węgiel |
Ropa naftowa |
Gaz ziemny |
Energia jądrowa |
Pozostałe |
|
Wykonanie UE - 15 |
|
1990 |
1.578,1
100 |
330,7
20,9 |
701,6
44,5 |
297,0
18,8 |
223,5
14,2 |
25,3
1,6 |
|
2000 |
1.994,9
100 |
299,5
15,0 |
839,1
42,1 |
488,9
24,5 |
307,1
15,4 |
60,3
3,0 |
|
2002 |
2.011,1
100 |
304,9
15,2 |
825,0
41,0 |
495,9
24,7 |
314,5
15,6 |
70,8
3,5 |
|
Prognoza UE - 25 |
|
2010 |
2.550,0
100 |
347,0
13,6 |
935,0
36,7 |
728,0
28,5 |
350,0
13,7 |
190,0
7,5 |
|
2020 |
2.705,0
100 |
360,0
13,3 |
968,0
35,8 |
854,0
31,6 |
306,0
11,3 |
217,0
8,0 |
|
2030 |
2.808,0
100 |
423,0
15,1 |
978,0
34,8 |
900,0
32,1 |
264,0
9,4 |
243,0
8,6 |
Źródło: Publikacje Komisji Europejskiej, 1999/2003
Tabela 2. Produkcja energii elektrycznej w UE w latach 1990-2030 TWh/%
|
Rok |
Produkcja ogółem |
w tym: produkcja według źródeł energii pierwotnej |
|
Węgiel |
Ropa naftowa |
Gaz ziemny |
Energia jądrowa |
Pozostałe |
|
Wykonanie UE - 15 |
|
1990 |
2.140,6
100 |
784,1
36,6 |
182,6
8,5 |
166,2
7,8 |
720,0
33,6 |
287,7
13,5 |
|
2000 |
2.574,3
100 |
635,2
24,7 |
181,7
7,1 |
426,3
16,6 |
868,4
33,7 |
462,7
17,9 |
|
2002 |
2662,0
100 |
689,0
25,9 |
145,0
5,4 |
456,0
17,1 |
887,0
33,3 |
485,0
18,3 |
|
Prognoza UE - 25 |
|
2010 |
3.431,0
100 |
703,0
20,5 |
99,0
2,9 |
1.081,0
31,5 |
954,0
27,8 |
594,0
17,3 |
|
2020 |
3.988,0
100 |
861,0
21,6 |
76,0
1,9 |
1.523,0
38,2 |
834,0
20,9 |
694,0
17,4 |
|
2030 |
4.477,0
100 |
1.196,0
26,7 |
90,0
2,0 |
1.634,0
36,5 |
767,0
17,1 |
792,0
17,7 |
Źródło: Publikacje Komisji Europejskiej, 1999/2003
Tabela 3. Produkcja węgla UE łącznie z krajami kandydackimi w 2002 roku.
|
Lp. |
Kraj / grupa |
Produkcja węgla mln ton paliwa umownego |
|
Węgiel kamienny |
Węgiel brunatny |
Razem |
|
1. |
UE - 15 |
61,5 |
74,5 |
136,0 |
| |
w tym: |
|
|
|
|
1.1 |
Niemcy |
26,8 |
56,4 |
83,2 |
|
1.2 |
W.Brytania |
24,7 |
- |
24,7 |
|
1.3 |
Grecja |
- |
13,6 |
13,6 |
|
1.4 |
Hiszpania |
8,7 |
2,8 |
11,5 |
|
1.5 |
Francja |
1,3 |
0,1 |
1,4 |
|
1.6 |
Australia |
- |
0,7 |
0,7 |
|
1.7 |
Irlandia |
- |
0,6 |
0,6 |
|
1.8 |
Finlandia |
- |
0,3 |
0,3 |
|
2. |
UE - 25 |
154,5 |
120,3 |
274,8 |
| |
w tym: |
|
|
|
|
2.1 |
Polska |
81,8 |
16,5 |
98,3 |
|
2.2 |
Rep. Czeska |
10,5 |
20,8 |
31,3 |
|
2.3 |
Węgry |
0,1 |
3,3 |
3,4 |
|
2.4 |
Estonia |
- |
3,3 |
3,3 |
|
2.5 |
Słowacja |
0,6 |
0,9 |
1,5 |
|
2.6 |
Słowenia |
- |
1,0 |
1,0 |
|
Razem 2.1 - 2.6 |
93,0 |
45,8 |
138,8 |
|
3. |
Ogółem - po powiększeniu |
157,5 |
133,2 |
290,7 |
| |
w tym: |
|
|
|
|
3.1 |
Rumunia |
3,0 |
6,6 |
9,6 |
|
3.2 |
Bułgaria |
- |
6,3 |
6,3 |
Uwaga: UE - 25 - po przystąpieniu dziesięciu kolejnych państw do Unii z dniem 1 maja 2004 roku. Bułgarię i Rumunię zalicza się do kolejnej grupy krajów kandydackich.
Źródło: Materiały konferencyjne Steinkohletag 2003; Essen, 11.11.2003
|
