Nr 11 - 12 (185 - 186) Listopad - Grudzień 2010 r.

ODPADY PRZEMYSŁOWE BĘDĄ ZAWSZE
TRZEBA UMIEĆ JE ZAGOSPODAROWAĆ

Odpady przemysłowe, bez względu na to jak daleko zaawansowana zostanie technika i technologia produkcji, zawsze będą ubocznymi produktami działalności człowieka na terenie zakładu i niepożądane w miejscu ich powstawania.

Odpady przemysłowe pozostawione w spadku przez pokolenia oraz te wytwarzane współcześnie, degradują środowisko naturalne Górnego Śląska oraz rejony przyległe. Bez nauki oraz najszerzej pojmowanej nowoczesnej techniki i informatyki nie uda się zrealizować programu rekonstrukcji przemysłu tego regionu, który ma szansę stać się europejskim laboratorium doświadczalnym w zakresie międzynarodowej współpracy ekologicznej. Dotychczasowa degradacja ekologiczna była spowodowana niedostatkiem wiedzy oraz załamaniem równowagi energia – ekologia – ekonomia. 

Zagospodarowanie odpadów górniczych i energetycznych poprzez lokowanie w podziemnych wyrobiskach górniczych realizowane jest głównie poprzez podsadzanie hydrauliczne i pneumatyczne oraz doszczelnianie zawału, izolowanie pól pożarowych, wykonanie pasów podsadzkowych. Dane o gospodarczym wykorzystaniu odpadów przemysłowych dotyczą (oprócz tych wykorzystanych w zakładach na własne potrzeby, sprzedanych lub przekazanych nieodpłatnie jako surowce wtórne), także wykorzystanie odpadów na cele nieprzemysłowe np. do niwelacji terenu, podsadzania wyrobisk pokopalnianych, podziemnych i wypełniania wyrobisk odkrywkowych, różnego rodzaju niecek itp. 

Właśnie z eksploatacją węgla kamiennego wiąże się powstawanie olbrzymiej ilości odpadów. Średnio na jedną wydobytą tonę węgla przypada od 200 do 300 kg odpadów. Dzielą się one na dwie grupy: 

• odpady skalne, pochodzące z górniczych robót przygotowawczych, udostępniających nowe partie złoża do eksploatacji. Są to z reguły duże okruchy skały płonnej, głównie piaskowców, które w większości pozostają na dole kopalni, wypełniając stare wyrobiska; 
• odpady przeróbcze, powstające w procesach mechanicznej przeróbki węgla, w sortowniach, płuczkach urządzeń flotacyjnych, które tworzy mieszanina skał karbońskich, takich jak iłowce, mułowce, piaskowce. Ich udział waha się od 36 do 80 proc. 

W przeszłości zwały odpadów były sypane w pobliżu kopalń i szybów wydobywczych, tworząc tzw. zwały przyzakładowe o kształtach regularnych lub stożkowych, typu nadpoziomowego. W ostatnich latach unika się tworzenia zwałów tego typu na rzecz zwałowisk centralnych. Są to zwały płaskie, niwelacyjne, zwane również podpoziomowymi, wypełniające najczęściej wyrobiska po eksploatacji piasku stosowanego do podsadzki górniczej. 

Odpady górnictwa węgla kamiennego w Polsce zagospodarowywane są na powierzchni w następujących przypadkach : 

• niwelacja terenów osiadań w wyniku eksploatacji górniczej; 
• budowa hydrotechnicznych, takich jak obwałowania przeciwpowodziowe i poldery; 
• budownictwo drogowe i transport kolejowy (budowa nasypów pod autostrady i drogi szybkiego ruchu dla transportu samochodowego) i nasypy kolejowe; 
• przygotowanie terenu pod budowę parkingów, centrów handlowych, zakładów. przemysłowych. 

Stosunkowo nowym i szybko rozwijającym się sposobem recyklingu jest odzysk węgla z odpadów starszych metodami fizycznymi. Znaczny udział nieprzepalonych odpadów starszych o wysokiej zawartości węgla ( wynoszącej średnio ok. 10% węgla nadającego się do odzysku) na składowiskach odpadów pochodzących z okresu, gdy oddzielane skały płonnej od węgla było technicznie mniej doskonałe, odzysk węgla staje się coraz szerzej stosowaną metodą recyklingu. Pozwala ona na odzysk ok. 10% dobrej jakości węgla w stosunku do objętości przerabianych odpadów, co wiąże się z redukcja zagrożenia materiału pożarami endogennymi, odpowiednim wzrostem objętości dyspozycyjnej składowiska oraz oszczędnością zasobów naturalnych. 

Dla minimalizacji skutków środowiskowych wykorzystywania odpadów paleniskowych należy każdorazowo wykonać ocenę oddziaływania danych odpadów na środowisko. Również przy budowie dróg i nasypów konstrukcyjnych stosuje się popioły, żużle i mieszaniny popiołowo-żużlowe jako dodatek o korzystnych parametrach mechanicznych. Charakterystyczne właściwości tych odpadów, które determinują ich wykorzystanie w tym zakresie to: drobne uziarnienie, zawartość krzemionki oraz tlenku wapnia, w tym aktywnego CaO, zawartość niespalonego węgla, niska gęstość nasypowa i wilgotność oraz skład mineralny. W budownictwie drogowym, bez potrzeby uzyskania aprobat technicznych, w oparciu o znowelizowane przez IBDiM normy, popioły ze spalania węgla kamiennego i brunatnego mogą być wykorzystywane m.in. do stabilizacji gruntu, w robotach ziemnych do budowy nasypów, do stabilizacji gruntów wapnem do celów drogowych, do podbudów z betonu popiołowego jako składniki kruszywa, lub wypełniacz oraz popioły z węgla brunatnego - jako spoiwo. Dopuszczenie wykorzystania materiałów pochodzących z odzysku odpadów do budowy dróg technologicznych, podtorzy kolejowych, parkingów, placów magazynowych i placów manewrowych w przypadku prac prowadzonych w CTL „Maczki Bór” zostało zatwierdzone decyzją Wojewody Śląskiego z dnia 3 grudnia 2004 roku. Bardzo ważnym problemem jest wpływ rekultywacji prowadzonej przy użyciu odpadów elektrownianych na środowisko naturalne, w szczególności wodno-gruntowe. Po zakończeniu likwidacji wyrobisk i zaprzestaniu utrzymywania się leja depresji wokół obszaru górniczego, w wyniku odtworzenia się pierwotnego układu hydrodynamicznego w istotny sposób ulegną zmianie warunki depozycji materiału wypełniającego pustkę poeksploatacyjną. Może to wpłynąć na uwalnianie się związków chemicznych i ich emisję do wód. Z tego punktu widzenia szczególnie ważne są własności uszczelniające ubocznych produktów spalania. Zachodzą tu różne niepożądane procesy fizykochemiczne. Jednakże uboczne produkty spalania mogą być wykorzystane nie tylko do stabilizacji i ograniczania szkodliwego wpływu na środowisko innych rodzajów odpadów, np. górniczych ale nawet jako warstwy zabezpieczające składowiska. Natomiast ze względu na własności izolacyjne zdeponowane w wyrobisku UPS mogą mieć istotny wpływ na obieg wód wewnątrz struktury bryły zlikwidowanego wyrobiska. Niskie współczynniki filtracji i tworzenie się jednolitych przewarstwień wewnątrz bryły stanowią warstwy izolujące a jednocześnie powierzchnie determinujące uprzywilejowane kierunki przepływu wód w sytuacji wysycenia wody po zakończeniu rekultywacji. W przypadku ulokowania warstwy popiołowej na powierzchni zlikwidowanego wyrobiska znacznie ograniczona zostanie infiltracja wód opadowych do wnętrza bryły, co istotnie ograniczy proces wymywania związków chemicznych.

Kolumna dofinansowana ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach