Nr 07 - 08 (181 - 182) Lipiec - Sierpień 2010 r.

DROGA DO ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU
CZYSTSZA PRODUKCJA

Czystsza Produkcja (CP) to jedna z kluczowych, strategii w dążeniu do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju. W odniesieniu do procesów i wyrobów oznacza ona ciągłe stosowanie zintegrowanej prewencyjnej strategii ochrony środowiska, w celu zmniejszenia zagrożenia ludzi i środowiska. 

W zakresie procesów produkcyjnych Czystsza Produkcja oznacza oszczędzanie surowców i energii, eliminację surowców toksycznych oraz obniżenie ilości i toksyczności wszystkich emitowanych substancji i odpadów zanim zostaną usunięte z procesu. Natomiast w drugim przypadku strategia skupia się na ustaleniu związku oddziaływań w całym cyklu życia wyrobu, od wydobycia surowca do ostatecznego pozbycia się wyrobu. Czystszą Produkcję uzyskuje się przez stosowanie zasady know-how oraz doskonalenie technologii, a także poprzez zmianę postaw ludzkich. 

- Czystsza Produkcja polega przede wszystkim na zapobieganiu „u źródła” powstawaniu odpadów stałych, ścieków, gazów i pyłów oraz oszczędności energii, wody, paliw i innych zasobów naturalnych w procesach produkcyjnych, usługach oraz w każdej innej działalności – podkreśla dr inż. Jacek Boba, główny specjalista badawczo-techniczny w Krajowym Centrum Wdrożeń Czystszej Produkcji Głównego Instytutu Górnictwa. -W świetle wymagań Ustawy „Prawo ochrony środowiska” oraz „Ustawy o odpadach”, zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń, , stanowi podstawową zasadę ochrony środowiska w Polsce. Bez niej nie sposób efektywnie rozwiązywać problemy ekologiczne zakładów produkcyjnych i usługowych, wdrażać sformalizowane systemy zarządzania środowiskowego w oparciu o wymagania normy ISO 14001 lub wymagania wspólnotowego rozporządzenia EMAS, a także opracowywać, a następnie realizować strategie i programy zrównoważonego rozwoju gmin, powiatów i województw. Bez stosowania zasad Czystszej Produkcji nie można więc myśleć o strategii zrównoważonego rozwoju Polski . To właśnie Główny Instytut Górnictwa realizował takie podejście do zagadnień ochrony środowiska w programie Czystszej Produkcji, po tym jak wygrał ogłoszony w 1995 roku przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej konkurs na kontynuację norwesko-polskiego programu CP. W opracowanej przez GIG ofercie przyjęto zasadę, że systemowe stosowanie CP nie tylko skutecznie chroni środowisko, lecz także daje wymierne efekty ekonomiczne. Podstawą osiągania sukcesu wszelkich działań proekologicznych jest szeroko pojmowana edukacja w tym zakresie. Program CP w pierwszych latach jego realizacji przez GIG. oprócz działań edukacyjnych. obejmował takie dziedziny jak, poszukiwanie, dopracowywanie, wdrażanie nowych czystszych technologii oraz rozwiązywanie problemów proekologicznych zgodnie z ideą CP. Obecnie program CP ma głównie charakter edukacyjno-szkoleniowy. Wysoka jakość prac realizowanych przez Główny Instytut Górnictwa sprawia, że już od czternastu lat Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej dofinansowuje kolejne ogólnopolskie programy Czystszej Produkcji ze środków na edukację ekologiczną.. Krajowe Centrum Wdrożeń Czystszej Produkcji GIG od początku finansowania programu CP przez NFOŚiGW, kreuje oryginalną ścieżkę jego rozwoju. Jego wdrażanie wspomaga szeroko zakrojona edukacja i promocja idei CP, która jest adresowana do wszystkich grup społecznych i realizowana, m.in. w sieci Internet (http://cp.gig.eu). Zarząd Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej podjął w dniu 12 listopada 2008 r. decyzję o dofinansowaniu „Programu Czystszej Produkcji i zarządzania środowiskowego w Polsce w roku 2009". Jest to już ósma edycja Programu Czystszej Produkcji w Polsce, realizowana przez Centrum. Celem programu jest promowanie systemów zarządzania ochroną środowiska, zarówno niesformalizowanych (Czystsza Produkcja), jak i sformalizowanych (ISO 14001, EMAS). To właśnie w następstwie przystąpienia do Unii Europejskiej w Polsce zaczęło obowiązywać Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady, dopuszczające dobrowolny udział organizacji w systemie ekozarządzania i audytu, zwane EMAS. Zostały w nim określone warunki, jakim powinien odpowiadać system zarządzania środowiskowego funkcjonujący w organizacji, aby można ją było zarejestrować. Rozporządzenie EMAS jest nadal intensywnie promowane w Unii Europejskiej przez Komisję ds. Przedsiębiorstw, zwłaszcza w odniesieniu do małych i średnich przedsiębiorstw. 

„Program Czystszej Produkcji i zarządzania środowiskowego w Polsce w roku 2009” adresowany jest do szerokiego grona odbiorców, do których należą przedstawiciele samorządów i administracji wszystkich szczebli, kadra zarządzająca i pracownicy małych, średnich oraz dużych przedsiębiorstw, a także osoby zainteresowane problemami szeroko rozumianej działalności proekologicznej. Program obejmuje siedem zadań o charakterze merytorycznym. Pierwsze z nich zrealizowane zostało w oparciu o fundusze własne Głównego Instytutu Górnictwa. Natomiast pozostałe, finansowane były przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 

Zadanie 1 stanowił projekt badawczy GIG-u, pt. „ Opracowanie metodyki w zakresie akredytacji GIG jako weryfikatora rocznych raportów dotyczących emisji gazów cieplarnianych”. Jak podkreśla dr Jacek Boba, w Polsce, podobnie jak w innych krajach Unii Europejskiej, realizowane są postanowienia Dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r. ustanawiającej wspólnotowy system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (EU ETS). Zgodnie z art. 45 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji, każdy prowadzący określonego rodzaju instalacje, przedkłada Krajowemu Administratorowi zweryfikowany roczny raport dotyczący emisji CO₂. Celem pracy, realizowanej w ramach „Programu Czystszej Produkcji i zarządzania środowiskowego w Polsce w roku 2009”, była identyfikacja wymagań akredytacyjnych Polskiego Centrum Akredytacji (PCA) wobec instytucjonalnych weryfikatorów raportów rocznych emisji gazów cieplarnianych, ocena stopnia spełnienia przez GIG tych wymagań oraz określenie działań, które należy podjąć w celu ich realizacji. Wynikiem pracy będzie przygotowanie wniosku do PCA o akredytację Instytutu, jako instytucjonalnego weryfikatora raportów rocznych emisji gazów cieplarnianych. Zadanie 2 dotyczy wydawania Biuletynu Wdrożeń Czystszej Produkcji, którego mottem jest maksyma: „Ziemi nie odziedziczyliśmy po naszych przodkach. Ziemię wypożyczyliśmy od naszych wnuków”. W biuletynie, w polskiej i angielskiej wersji językowej, publikowane są artykuły oraz obszerne informacje dotyczące sformalizowanych systemów zarządzania środowiskowego oraz aktualnych wydarzeń związanych z ochroną środowiska przyrodniczego w kraju i na świecie. Tematem promowanym na łamach biuletynu jest wspólnotowy system handlu emisjami gazów cieplarnianych. Biuletyny służą promocji zasad Czystszej Produkcji i zarządzania środowiskowego podczas seminariów organizowanych przez Centrum, międzynarodowych targów ekologicznych POLEKO, oraz w kontaktach z przedstawicielami państw UE. 

Materiały szkoleniowe wydawane przez Centrum uzupełniane zostały o „Katalog projektów Czystszej Produkcji” (zadanie 3). Zostały w nim zebrane opisy projektów CP, opracowanych w organizacjach reprezentujących różne rodzaje działalności. 

Kolejne dwa zadania dotyczą promocji CP oraz zarządzania środowiskowego podczas targów POLEKO 2009 oraz prowadzenia i aktualizacji strony internetowej Centrum. 

Zadanie 6 dotyczyło organizacji trzech seminariów promujących działalność Krajowego Centrum Wdrożeń CP. Ich program obejmował następujące zagadnienia: - współczesne strategie ochrony środowiska; rozwój systemów zarządzania środowiskowego - od Czystszej Produkcji przez ISO 14001 do EMAS; - podstawowe elementy systemu zarządzania środowiskowego, zgodnego z wymaganiami normy PN-EN ISO 14001:2005; wprowadzenie do wspólnotowego systemu ekozarządzania i audytu EMAS. Seminaria adresowane były do przedstawicieli małych, średnich i dużych przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych oraz do osób zainteresowanych systemami ochrony środowiska. Seminaria promocyjne zorganizowano w GIG-u pod hasłem „Rozwój systemu zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwie – Czystsza Produkcja, ISO 14001, EMAS III”. Jedno z seminariów, które odbyło się 20 listopada ubiegłego roku adresowano – przede wszystkim - do organizacji należących do sektora górnictwa węgla kamiennego. W seminarium, które cieszyło się ogromnym zainteresowaniem (wzięły w nim udział 83 osoby), uczestniczyli, m.in. przedstawiciele Katowickiego Holdingu Węglowego, Kompani Węglowej, Jastrzębskiej Spółki Węglowej, krakowskiego Okręgowego Urzędu Górniczego, 28 kopalń węgla kamiennego, Centrów Wydobywczych KW S.A., Zakładu Informatyki Telekomunikacji, KOPEX-u, ZPU „PERGAL”, APATOR MINING czy Fabryki Maszyn i Urządzeń TAGOR. 

Warsztaty doskonalące wiedzę na temat systemowego zarządzania ochroną środowiska (zadanie 7), obejmowały następujące bloki tematyczne: - ocena cyklu życia produktu; ekoprojektowanie; - recykling; - analiza ekonomiczna przedsięwzięć inwestycyjnych w projektach proekologicznych; - kreatywne metody poszukiwania rozwiązań; - identyfikacja i ocena bezpośrednich i pośrednich aspektów środowiskowych (EMAS); - audit wewnętrzny systemu zarządzania środowiskowego (ISO 14001); - niezgodności systemu zarządzania środowiskowego (ISO 14001). 

Do rozpowszechnienia wiedzy o Czystszej Produkcji, jako prewencyjnej strategii ochrony środowiska, w znacznym stopniu przyczyniły się edukacyjno-wdrożeniowe Programy CP, dofinansowywane przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Dotychczas, w latach 1996-2010, zrealizowane zadania to: 42 seminaria promocyjne dla około tysiąca uczestników, promocja działalności Centrum w ramach 12 targów ekologicznych oraz podczas 5 konferencji i warsztatów międzynarodowych. Przeprowadzono także 17 warsztatów dla kadry kierowniczej przedsiębiorstw, administracji i samorządów, w których uczestniczyło około 600 osób. Opracowano 18 artykułów opublikowanych w prasie codziennej, popularnej i specjalistycznej. Wydano również 30 specjalistycznych „Biuletynów Wdrożeń Czystszej Produkcji”, o nakładzie po 300 egzemplarzy każdy. Piętnaście edycji pisma ukazało się również w języku angielskim. Podstawą do prowadzenia zajęć w „Szkołach Czystszej Produkcji i zarządzania Środowiskowego” były opracowane i wydane podręczniki, materiały szkoleniowe i poradniki. W organizacjach, których przedstawiciele uczestniczyli w „Szkołach CP” wdrożono niesformalizowany system zarządzania środowiskowego, oparty o Procedurę Minimalizacji Odpadów, czyli podejmowano tzw. „działania u źródła”. 60 organizacji zastosowało ów system w praktyce. Opracowano również i wdrożono 73 projekty CP, które w większości wciąż przynoszą wymierne efekty ekologiczne oraz zysk finansowy. Efekty tych działań były monitorowane przez ekspertów Czystszej Produkcji. Monitorowanie przeprowadzono w 59 organizacjach. Ponadto, wykorzystując elementy normy ISO 14001, z uwzględnieniem zasad CP, opracowano podstawy i zainicjowano funkcjonowanie regionalnego systemu zarządzania środowiskowego. Należy podkreślić, że skuteczność działań Centrum w obszarze aktywnej edukacji ekologicznej została doceniona i uznana , co potwierdza nagroda „Złoty Liść”, przyznana przez Ministra Środowiska oraz prezesa Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Oprac: Mira Borkiewicz Kolumna dofinansowana ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach