Nr 11 - 12 (173 - 174) Listopad - Grudzień 2009 r.

ZA PIENIĄDZE FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA
LIKWIDOWAĆ NISKĄ EMISJĘ

Jednym z najważniejszych przedsięwzięć mających na celu poprawę warunków ochrony środowiska w województwie śląskim, a szczególnie jakości powietrza atmosferycznego, jest realizacja inwestycji mających na celu zmniejszenie lub eliminację zagrożeń wynikających z występowania niskiej emisji.

Należą one do priorytetowych zadań dofinansowywanych przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju regionu oraz polityki proekologicznej państwa i województwa. Dofinansowanie zadań długookresowych i krótkookresowych, zapisanych w wojewódzkim programie ochrony środowiska, zapewnia absorpcję środków unijnych dla osiągnięcia w województwie śląskim odpowiedniego stanu środowiska wynikającego z ustaleń akcesji Polski do Unii Europejskiej. 

W latach 2001-2015 WFOŚiGW przewiduje finansowanie zadań polegających m.in. na zmniejszeniu niskiej emisji z procesów spalania paliw, ograniczeniu emisji z pozostałych źródeł przemysłowych i komunalnych, zastosowaniu odnawialnych i alternatywnych źródeł energii oraz ograniczeniu strat energetycznych obiektów budowlanych. WFOŚiGW w Katowicach od 2002 roku wspiera m.in. wdrażanie tzw. obszarowych programów ograniczenia niskiej emisji. W ramach tego działania gminy z terenu województwa śląskiego mogą ubiegać się o dofinansowanie z przeznaczeniem na termomodernizację jednorodzinnych domów mieszkalnych, będących własnością osób fizycznych. Uzyskane w ten sposób środki są następnie przekazywane przez gminy poszczególnym mieszkańcom, którzy zgłosili chęć uczestnictwa w programie oraz spełniają wymogi formalne. Prekursorem takich inwestycji była gmina Tychy. Przygotowała ona „Kompleksowy program zmierzający do obniżenia niskiej emisji w dzielnicach peryferyjnych z 1.500 budynków jednorodzinnych i z indywidualnych kotłowni węglowych”. W ramach programu realizowanego w latach 2002-2004 spośród ok. 4.500 jednorodzinnych domów mieszkalnych, zlokalizowanych na peryferiach Tychów, w większości ogrzewanych starymi, tradycyjnymi kotłami węglowymi, zmodernizowano kotłownie w 1.500 budynkach. Osiągnięte efekty ekologiczne i ekonomiczne zyskały powszechne uznanie i rozniosły się szerokim echem. Kolejni właściciele budynków jednorodzinnych zaczęli wywierać presję na władze gminy Tychy, czego efektem była kolejna edycja „Kompleksowego programu...” w latach 2006-2007, Tym razem zmodernizowano kolejne 700 kotłowni. Obydwie edycje programu ( których koszt wyniósł 24,6 mln zł) uzyskały wsparcie finansowe ze środków WFOŚiGW o łącznej wysokości 15,3 mln zł, w tym 1,6 mln zł w formie dotacji i 13,7 mln zł w formie preferencyjnej, częściowo umarzalnej pożyczki. Tak dobre rezultaty osiągnięte w omawianym programie pilotażowym sprawiły, że zainteresowały się nim władze samorządowe innych gmin przy wsparciu lokalnych społeczności. Efektem-znaczna liczba opracowywanych przez gminy programów oraz ich wprowadzenie w życie przy wsparciu finansowym Funduszu. Zakres programów obejmuje głównie modernizację kotłowni z zastosowaniem niskoemisyjnych kotłów węglowych, a w ostatnim czasie coraz częściej także kotłów gazowych. Sporadycznie stosowane są kotły olejowe, kotły na biomasę i pompy ciepła. Ponadto znaczna część programów przewiduje możliwość stosowania instalacji systemów solarnych wspomagających przygotowanie ciepłej wody użytkowej poza sezonem grzewczym. W niektórych przypadkach poszerzono programy o możliwość wykonania termoizolacji przegród budowlanych, wymiany stolarki okiennej oraz modernizacji instalacji c.o. Do chwili obecnej zrealizowano lub w trakcie wdrażania znajdują się programy ograniczenia niskiej emisji, obejmujące budynki jednorodzinne w 48 gminach. Są to między innymi gminy: Bestwina, Bielsko-Biała, Bieruń, Brenna, Bytom, Czechowice-Dziedzice, Goczałkowice-Zdrój, Imielin, Jaworze, Krupski Młyn, Krzanowice, Lubliniec, Milówka, Piekary Śląskie, Pszczyna, Racibórz, Sławków, Szczyrk, Tarnowskie Góry. Pięć gmin: Tychy, Goczałkowice Zdrój, Piekary Śląskie, Sławków oraz Bieruń po zakończeniu pierwszego etapu programu wystąpiło o jego wznowienie i rozszerzenie. Do chwili obecnej Fundusz udzielił dofinansowania na realizację programów w łącznej kwocie 102,8 mln zł (w tym 2,7 mln zł w formie dotacji i 100,1 mln zł w formie preferencyjnej pożyczki z możliwością częściowego umorzenia).W większości przypadków gminy przekazują właścicielom budynków środki Funduszu – w tym pochodzące z pożyczek – w formie dotacji, biorąc na siebie spłatę pożyczki do momentu uzyskania umorzenia. Wysokość dofinansowania udzielanego przez Fundusz zależy m.in. od zasad dofinansowania zadań, obowiązujących w WFOŚiGW w roku, w którym był realizowany program oraz od stopnia zanieczyszczenia powietrza w danej gminie. Maksymalna wysokość dofinansowania w różnych latach wahała się od 50 do 75% kosztów kwalifikowanych inwestycji. W bieżącym roku gminy województwa śląskiego mogły ubiegać się o dofinansowanie na wdrażanie programów ograniczenia niskiej emisji w formie pożyczki do 60% kosztów kwalifikowanych, oprocentowanej w wysokości 0,6 stopy redyskonta weksli, lecz nie mniej niż 3% (w bieżącym roku oprocentowanie to wynosi 3,15%). Pożyczka ta może być umorzona do wysokości 50% wykorzystanej kwoty, pod warunkiem przeznaczenia umorzonej kwoty na nowe zadanie proekologiczne. Ponadto niektóre gminy decydują się na zaangażowanie dodatkowo własnych środków, udzielając uzupełniającego dofinansowania ze środków Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. W tym zakrojonym na szeroką skalę przedsięwzięciu najważniejszy jest efekt ekologiczny. Dla zakończonych, bądź obecnie realizowanych etapów programów, wynosi on: pył - 2.616 ton/rok, SO2 - 958 ton/rok, NOx - 57 ton/rok, CO - 2.697 ton/rok, CO2 - 116.186 ton/rok, b-a-p - 850 kg/rok. Efekt ekologiczny, osiągnięty w wyniku już zrealizowanych lub obecnie realizowanych etapów programów dla 48 gmin, odpowiada rocznemu ograniczeniu zużycia węgla w wysokości ok. 58.100 ton. W gminach tych zmodernizowano ponad 11 tys. lokalnych kotłowni w jednorodzinnych budynkach mieszkalnych (w ponad połowie obiektów połączona z zabudową instalacji solarnych, w części budynków także z termoizolacją oraz sporadycznie z modernizacją instalacji centralnego ogrzewania). 

Jak wyjaśnia Piotr Biernat, rzecznik prasowy WFOŚiGW, poza niewątpliwymi korzyściami, zarówno w skali makro (odczuwalne zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza na obszarze funkcjonowania programu), jak i mikro (zwiększenie wygody obsługi oraz poprawa komfortu cieplnego użytkowników zmodernizowanych systemów grzewczych), należy zwrócić uwagę również na problemy związane z wdrażaniem programów ograniczenia niskiej emisji, narastające zwłaszcza w ostatnim czasie. Z jednej strony nie ustalono norm emisji dla stosowanych w budynkach jednorodzinnych kotłów małej mocy, brak też przepisów narzucających modernizację źródeł ciepła w celu dostosowania do aktualnych standardów czy obligujących użytkowników do spalania paliw dobrej jakości. Nie ma więc możliwości egzekwowania od użytkowników systemów grzewczych zachowań mających na celu dbałość o środowisko. Z drugiej strony, problemem jest wzrastająca cena nośników energii – w tym najczęściej stosowanych: węgla o sortymencie kwalifikujących go do spalania w niskoemisyjnych kotłach węglowych i gazu ziemnego – oraz coraz większe problemy z dostępnością odpowiednich sortymentów węgla. Przyczyny te sprawiają, że część właścicieli budynków, pomimo możliwości uzyskania znacznego wsparcia finansowego, rezygnuje z wymiany źródła ciepła, pozostając przy eksploatacji przestarzałych, niewygodnych w obsłudze kotłów opalanych, umożliwiających spalanie węgla o różnym sortymencie, a także odpadów komunalnych, nie bacząc na szkodliwe oddziaływanie emitowanych zanieczyszczeń na środowisko naturalne i zdrowie ludzi. Średnia cena węgla do kotłów niskoemisyjnych wraz z dostawą, na przestrzeni ostatnich lat wzrosła kilkukrotnie – w 2002 roku wynosiła ok. 280 zł, w 2005 roku ok. 320 zł, natomiast obecnie wynosi już ok. 640 zł. Cena gazu ziemnego również znacznie wzrosła – od kwoty 1 zł/m3 w 2002 roku, poprzez 1,1 zł/m3 w 2005 roku, aż do kwoty 1,7 zł/m3 w chwili obecnej. 

- Mimo poważnego wzrostu ceny, węgiel jest nadal najbardziej opłacalnym paliwem do ogrzewania budynków mieszkalnych, choć jego wykorzystanie jest nieco mniej komfortowe niż wykorzystanie innych nośników energii – konkluduje Marek Adamus reprezentujący Zespół Ochrony Atmosfery WFOŚiGW. - Jednakże dzięki coraz nowocześniejszym konstrukcjom kotłów węglowych (wyposażanych w zasobniki pozwalające na załadunek paliwa raz na kilka dni czy automatykę), dostosowującym precyzyjnie warunki pracy kotłów do wymagań użytkowników i zmian temperatury zewnętrznej, różnice te zaczynają się zacierać. Jeszcze tańsze jest spalanie węgla niskiej jakości, a zwłaszcza mułów i śmieci, w kotłach starszej konstrukcji. 

Jednak mając na uwadze osiągnięcie wymiernych efektów ekologicznych - co jest możliwe tylko przy zachowaniu odpowiedniej jakości paliwa - od 2009 roku Fundusz dofinansowuje wyłącznie zabudowę kotłów węglowych retortowych bądź tłokowych, rezygnując ze wspierania zabudowy kotłów komorowych, pomimo posiadania przez nie certyfikatów energetyczno-emisyjnych. Do tej pory, w wyniku realizacji omawianych programów na wielu obszarach ograniczony został jeden z najbardziej uciążliwych problemów występujących na terenie województwa śląskiego – problem niskiej emisji. Jednakże nadal odczuwalny jest, szczególnie na terenach zurbanizowanych o dużej gęstości zaludnienia (gdzie źródła niskiej emisji wytwarzają ok. 50% zanieczyszczeń, a ich oddziaływanie jest szczególnie negatywne ze względu na ich bezpośredni wpływ na lokalną ludność), a także-ze względu na specyfikę terenu-w wielu górskich miejscowościach wypoczynkowych. W ostatnim okresie, z przyczyn niezależnych od WFOŚiGW, który każdego roku oferuje, na korzystnych warunkach, wsparcie finansowe dla tego typu inwestycji, maleje zainteresowanie mieszkańców w programach ograniczenia niskiej emisji. Jest to zapewne spowodowane głównie wzrostem cen paliw. Należy jednak żywić nadzieję, że wzrastająca w społeczeństwie świadomość ekologiczna oraz względy związane z wygodą wynikającą z posiadania nowoczesnego systemu grzewczego wezmą górę i pozwolą na dalsze owocne działania w zakresie zmniejszenia niskiej emisji poprzez wdrażanie obszarowych programów ograniczenia niskiej emisji, nawet pomimo coraz mniejszej opłacalności ekonomicznej tego typu przedsięwzięć.

Źródła finansowania programów ograniczenia niskiej emisji w budynkach jednorodzinnych:

Efekt ekologiczny programów ograniczenia niskiej emisji w budynkach jednorodzinnych:

Zmiany cen węgla w ostatnich latach:

Zmiany cen gazu ziemnego w ostatnich latach:

Koszt wytworzenia energii z różnych nośników z uwzględnieniem sprawności źródeł ciepła:

Mira Borkiewicz Kolumna dofinansowana ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach