Nr 7 - 8 (169 - 170) Lipiec - Sierpień 2009 r.

PRODUKCJA I HANDEL WĘGLEM KAMIENNYM W 2008 ROKU
ŚWIATOWE GÓRNICTWO A KRYZYS

Gospodarka światowa – w odzwierciedleniu statystyk całorocznych – utrzymywała się w okresie 2008 roku na ścieżce określonego wzrostu, będącego wypadkową bardzo pozytywnych jeszcze wyników pierwszego półrocza oraz zapoczątkowanego w czwartym kwartale ubiegłego roku spadku aktywności ekonomicznej. 

Coraz wyraźniej zarysowujący się od tego punktu zwrotnego światowy kryzys finansowy wpłynął znacząco na realną gospodarkę – głębia i okres jego oddziaływania są aktualnie trudne do oszacowania, co wiąże się istotnie z powiązaniem wzajemnym poszczególnych gospodarek narodowych i przestrzeni ekonomicznych w strukturach ukształtowanych postępującą globalizacją. Jednym ze skutków kryzysu są spadki popytu w skali makroekonomicznej, które doprowadziły do ograniczeń produkcyjnych w tempie dotąd niespotykanym. Konsekwencją tego trendu jest m.in. załamanie się cen surowców i frachtów. Rok 2009 postrzegany jest jako okres nader trudny w aspekcie ogólnoświatowych procesów gospodarowania. W wielu państwach wdraża się specjalne programy w celu powstrzymania dalszego spadku popytu. Miernikiem skuteczności tych działań będzie skala wzrostu siły nabywczej w USA i w tzw. krajach progowych Azji – co jest warunkiem koniecznym rozwoju eksportu – przede wszystkim – Unii Europejskiej, Chińskiej Republiki Ludowej i Japonii. Prognozy dotyczące 2009 roku wskazują na spadek produkcji światowej o 2% do 3%; znacznie większego spadku, mianowicie od 6% do 13%, oczekuje się w obszarze handlu światowego. 

W zarysowanej sytuacji ogólnoświatowe zużycie energii wzrosło jedynie o 1,5% (2,5% w roku 2007); co w przeliczeniu na węgiel umowny oznacza przyrost z 15,850 do 16,080 miliardów ton. Struktura zużycia energii nie uległa zmianom; według obliczeń koncernu BP przedstawia się następująco: ropa naftowa – 25%, węgiel (łącznie kamienny i brunatny) – 29%, gaz ziemny – 24%, energia jądrowa – 6%, pozostałe nośniki również 6%. 

Światowe wydobycie węgla kamiennego wzrosło w ubiegłym roku do poziomu 5,85 mld ton (104,5%), co jest przewyższeniem rzędu 250 milionów ton w porównaniu z rokiem poprzednim. W wydobyciu łącznym mieści się 5,05 mld ton węgla energetycznego oraz 0,8 mld ton węgla koksowego. Rozmiary wydobycia w krajach o znaczących wielkościach produkcji podano w tabeli 1. 

W tym miejscu należy jednakże nadmienić, iż objęte tabelą 1 przyrosty produkcji kształtowały wskaźniki górnictwa chińskiego i indonezyjskiego, które są cześciowo wynikiem oszacowania, prezentującego określoną dynamikę - nie tyle buchalteryjne zapisy, ile wiarygodne tendencje. Charakterystyczne są jednakże w 2008 roku wysokie przyrosty produkcji odnotowane również w innych krajach. 

Punktem ciężkości globalnego wydobycia pozostaje azjatycka przestrzeń gospodarcza. Poza krajami ujętymi w tabeli 1 znaczące ilości węgla pozyskuje się jeszcze w Korei Północnej, Mongolii i Tajlandii. 

Plany Chińskiej Republiki Ludowej są nader ambitne; w zamierzeniach wpisano nie tylko rozwój górnictwa z przyrostem produkcji do poziomu trzech miliardów ton w perspektywie najbliższych lat, ale i wszechstronne wykorzystanie węgla, m.in. do produkcji paliw płynnych. Wielkość zapotrzebowania zmuszać będzie do zwiększonego importu. 

Indie – trzeci co do wielkości producent światowy zwiększa produkcję, dla zapewnienia ludności dostępu do energii elektrycznej; dotąd bowiem 44,5% (na całym świecie 24,4%) ludności Indii nie ma możliwości korzystania z tego źródła energii. 

Indonezja prowadzi wydobycie w licznych odkrywkach zlokalizowanych w pobliżu wybrzeży wysp Kalimantan (230 mln ton) i Sumatra (25 mln ton); istniejące porty i możliwości przeładunkowe przeładunkowe sprzyjają ekspansji eksportu ukierunkowanego przede wszystkim na kraje azjatyckie; na rynek Unii Europejskiej skierowano 17,7 mln ton węgla energetycznego. Rynek wewnętrzny pochłonął 53 mln ton. W planach rządowych, zakładających dostęp do energii elektrycznej dla 97% ludności, wpisano wzrost zużycia własnego do 110 mln ton do 2018 roku. Realizacja tego zadania ulegnie jednak i wtym kraju pewnym opóżnieniom. 

Australia uzyskała dalszy wzrost produkcji o 105,9% i umocniła się na pozycji wiodącego eksportera.W kraju tym podejmuje się istotne działania zmierzające do poprawy technologii wybierania, optymalizacji spalania i lepszego spożytkowania zasobów. 75% wydobycia pochodzi z odkrywek, pozostałe 25% z kopalń głębinowych. Rozmiary i tempo dalszego przyrostu produkcji zależne są nie tyle od możliwości finansowych koncernów względnie zasobów, ile od rozwoju stosownej infrastruktury. „Wąskim gardłem” są głównie linie kolejowe do portów. Kryzys światowy spowodował, iż realizację niektórych przedsięwzięć, szczególnie w sektorze węgla koksowego, przesunięto w czasie. 

W USA po raz kolejny ujawniła się zdolność górnictwa tego kraju do elastycznego reagowania na występujące uwarunkowania. Przy ustabilizowanym zapotrzebowaniu wewnętrznym, uzyskano dodatkową produkcję eksportową, szczególnie w korzystnie usytuowanym regionie Appalachów, którą skierowano głównie na rynki europejskie. Rząd prezydenta Obamy podejmuje okreslone działania dla modernizacji branż bazujących na węglu, mając na uwadze zmniejszenie uzależnienia od importu ropy naftowej. Aktualna sytuacja tłumi nieco postęp realizacji zadeklarowanych przedsięwzięć. 

W Ameryce Południowej zarysowały się dwie tendencje: systematyczne przyrosty w Kolumbii, przy stagnacji w Wenezueli. Decyzje prezydenta Chaveza z ostatnich lat położyły ostateczny kres ambitnym planom rozwoju górnictwa węglowego w tym kraju. 

W Republice Południowej Afryce notuje się stagnację w wydobyciu węgla. Przyczyny są zróżnicowane - wdrożone zmiany organizacyjne nie zaowocowały dotąd spodziewanymi efektami. Wzrost zapotrzebowania wewnętrznego o 8 milionów ton spowodował ograniczenie eksportu. Ponad 44 mln ton węgla przeznaczono do przeróbki na syntetyczne paliwa płynne w zakładach koncernu Sasol. W otoczeniu RPA realizuje się inwestycje górnicze w Botswanie, Zimbabwe, Mozambiku i na Madagaskarze. 

Wykaz wiodących eksporterów węgla przedstawiono w tabeli 2. Dziesiątkę krajów o najwyższym poziomie importu pokazano w tabeli 3. 

Charakterystyczny jest wysoki, od lat lekko rosnący, poziom eksportu węgla rosyjskiego. Głównym jego odbiorcą są kraje Unii Europejskiej; w latach 2006 – 2008 dostawy na ten rynek oscylują wokół 51 milionów ton. Większość wydobycia pochodzi z Zagłębia Kuźnieckiego – 100 mln ton z odkrywek, 82 mln ton z kopalń głębinowych. W planach zapisano zastąpienie części elektrowni gazowych instalacjami opalanymi węglem w celu zwiększenia podaży gazu ziemnego na rynku międzynarodowym. Udział węgla w produkcji energii elektrycznej wzrosnąć ma z 23% do 30%. 

W grupie importerów czołówkę w dalszym ciągu tworzą: Japonia -187 mln t, Korea Płd. - 96 mln ton (+8 mln ton), Tajwan - 65 mln ton, Indie - 54 mln ton, Chińska Republika Ludowa - 41 mln ton . Kraje Unii Europejskiej sprowadziły łącznie 222 mln ton węgla, o około 11 mln ton mniej niż w roku poprzednim. 

Strukturę importu węgla kamiennego Unii Europejskiej prezentuje tabela 4. Dane te wskazują jednoznacznie na szybko rosnące uzależnienie energetyczne Unii również w zakresie zapotrzebowania na węgiel. W krajach Unii notowana jest tendencja zmierzająca do obniżenia - aktualnie relatywnie wysokiej – węglochłonności gospodarki. 

W prognozach skorygowanych w związku ze zjawiskami spowolnienia gospodarczego, zakłada się, iż coroczne przyrosty obrotów nie wystąpią w okresie najbliższych dwóch lat. Zwraca się przy tym uwagę na zasadność różnicowania rynku, gdyż rynek węgla koksowego podlega wpływom innym niż rynek węgla energetycznego. Średniookresowo powrócą przyrosty od 3% do 4%, co powinno doprowadzić do uzyskania produkcji światowej na poziomie 5 miliardów ton w 2015 roku. 

W opracowaniu niniejszym zaprezentowano uogólniony przegląd sytuacji występujących aktualnie w wybranych krajach górniczych, bez uwzględnienia aspektów polityki klimatycznej.

Tabela 1. Wydobycie węgla kamiennego na świecie (mln ton) w latach 2006-2008

Tabela 2. Światowy handel węglem w latach 2006-2008

Uwaga: 
W tabeli nie uwzględniono eksportu z Kazachstanu do Rosji o wielkości rzędu 24-25 mln ton/rok

Tabela 4. Import węgla kamiennego przez kraje UE w latach 2006-2008

Opracowano specjalnie dla BIULETYNU GÓRNICZEGO Neuwied, RFN, 03.08.09. Dr inż. Gerard Fabian