Nr 3 - 4 (153-154) Marzec - Kwiecień 2008 r.

MODELOWANIE KONKURENCYJNEGO RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJ
ODBIORCY A RYNEK ENERGII

Toczący się od kilkunastu lat proces transformacji ustrojowej dotyczy wszystkich dziedzin gospodarki narodowej. Przy czym pewne jej dziedziny ze względu na to, że mają bardzo istotny wpływ na globalną ekonomię kraju wewnętrzną i zewnętrzną wymagają dużej rozwagi w zmianach legislacyjnych ich dotyczących. Do wyjątkowo wrażliwych dziedzin gospodarki należą na pewno energetyka zawodowa, a pośrednio poprzez aktualną strukturę wykorzystywanych nośników chemicznych energii w Polsce również górnictwo węgla kamiennego i brunatnego.

Trochę historii 

1997 rok był rewolucyjnym w zakresie porządkowania całokształtu zagadnień energetycznych (wytwarzania – przesyłu – odbioru) poprzez Ustawę Prawo Energetyczne (Ustawa PE). Wejście w życie nowych przepisów spowodowało lawinę aktów prawnych - rozporządzeń wykonawczych sygnowanych przez Ministerstwo Gospodarki, Radę Ministrów, Ministerstwo Środowiska itp. 

Odbiorcy uwierzyli, że na bazie tych aktów prawnych zbudowany zostanie Konkurencyjny Rynek Energii Elektrycznej, tym bardziej, że UE pracowała nad szeregiem dyrektyw o udostępnieniu sieci przesyłowych stronom trzecim tzw. TPA. Dostęp do TPA odbiorców rozłożono na kolejne lata tworząc bariery poprzez wolumen rocznego zużycia energii elektrycznej. Pierwszy okres, a więc od 1997 roku do 2000 roku to w zasadzie brak zainteresowania wolnym rynkiem energii ze strony odbiorców. Bo po pierwsze nie za bardzo wiedzieli odbiorcy jak to zrobić, a po drugie ceny hurtowe były na poziomie cen taryfowych i opłacalność udziału w KREE była znikoma. 

To tez pierwszy okres powolnego, ale bardzo skutecznego psucia Ustawy PE z przynależnymi rozporządzeniami. Decydenci zmian prawnych zapomnieli całkowicie o odbiorcy, jako głównego ogniwa w łańcuchu energetycznym od wytworzenia do zużycia energii elektrycznej. Oczywiście pojawiło się kilkunastu odbiorców - pionierów, którzy nie bacząc na zawieruchę prawną i monopolistyczne posunięcia Energetyki Zawodowej, na przekór postawionym barierom, weszli w tym czasie na KREE. Do takich odbiorców aktywnie działających na KREE od 2002 roku zaliczyć trzeba Katowicki Holding Węglowy S.A., a od 2004 roku Kompania węglowa S.A.. W zasadzie giganty w dziedzinie wolumenu zakupu energii elektrycznej podjęli walkę z energetyką o zbudowanie Konkurencyjnego Rynku Energii Elektrycznej w Polsce. Pierwszym poważnym ciosem dla rozwijającego się KREE było wprowadzenie w dniu 1 lipca 2002 roku nowych zasad zakupu – odsprzedaży energii rezerwowej na Rynku Bilansującym (RB) administrowanym przez Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. (PSE). Powstanie trzech cen z dużym gradientem rozchylenia od rynkowej ceny równowagi, definitywnie pozbawiło możliwości udziału w rynku odbiorców zużywających poniżej 300 – 400 GWh energii elektrycznej rocznie. Model rynku stał się faktycznie Rynkiem Przesyłu. Dystrybucja i Operator Przesyłu spijali śmietankę korzyści ekonomicznych kosztem odbiorców i częściowo wytwórców. Do tego wprowadzona ustawą akcyza w wysokości 20 zł na MWh energii elektrycznej, w zasadzie po kontraktacji rocznej energii, z automatu została przeniesiona w 100 % na wytwórców, bez możliwości odzyskania poniesionych kosztów w następnych latach. A przecież nadal 99 % energii elektrycznej przez odbiorców była kupowana wg taryf z cenami i stawkami zatwierdzanymi przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w Warszawie. Proces taryfikacji to kolejna odsłona z niewiarygodnie źle zarządzanego rynku energii. Kolejne lata taryfikacji to dbanie podobno o odbiorcę tylko, że bez zauważenia przez Prezesa URE przesunięcia kosztów z dystrybucji na obrót energią elektryczną, aby zminimalizować różnicę cen pomiędzy hurtowymi i taryfowymi, utrzymać w zasobach Spółek Dystrybucyjnych odbiorców taryfowych, kompleksowo rozliczanych i obsługiwanych w obrocie i przesyle energii. Funkcjonujący model rynku, kilkanaście zmian prawnych i zła polityka cenowa Prezesa URE, to w konsekwencji rachityczny KREE, który zamiast rozwoju chylił się coraz bardziej ku upadkowi. A nakazowe ceny i stawki poprzez zatwierdzane taryfy z roku na rok pięły się dumnie w górę ponad inflację. Tak dalej „toczyć się” sprawy nie mogły. Odbiorcy wznieśli larum i poprzez najbardziej aktywnych uczestników KREE próbowali włączyć się w proces ewoluowania rynku w kierunku równoważenia interesów energetyki zawodowej i odbiorców, wprowadzenia zdrowej konkurencji. 

I etap walki odbiorców o nowy model rynku 

Górnictwo węgla kamiennego jak już wspomniano powyżej od 2002 roku aktywnie uczestniczy w KREE osiągając tylko dzięki wytrwałości i zdobytym doświadczeniu z tego tytułu korzyści ekonomiczne. Skalę korzyści dla jednego z pierwszych uczestników KREE, czyli KHW S.A. za lata 2002 do 2007 niech zobrazuje poniższy wykres.

Wykres 1 - Korzyści ekonomiczne udziału KHW S.A. w KREE za lata 2002 – 2007

Piętrzące się kłopoty, kłody rzucane odbiorcom na rynku, a zarazem udział w nim górnictwa węgla kamiennego, to bezsporne argumenty na poparcie hipotezy, że nikogo z decydentów rządowych, zarządów energetyki zawodowej nie zdziwił fakt aktywnego włączenia się Górniczej Izby Przemysłowo – Handlowej (GIPH) w działalność powołanego organu doradczego Ministerstwa Gospodarki w zakresie realizacji polityki energetycznej Polski, a mianowicie Komitetu Rynku Energii przy Polskim Komitecie Rynek Energii Elektrycznej (KRE PKREE). Przedstawiciel GIPH –u, w mojej skromnej osobie w działaniach KRE PKREE, to bardzo poważny uczestnik w modelowaniu konkurencji na rynku energii elektrycznej. Komitet to, co prawda w ogromnej mierze przedstawiciele wytwórców, przesyłu, dystrybucji, ale również aż trzech przedstawicieli ogromnych odbiorców energii elektrycznej, bo całej branży górniczej (GIPH), Izby Energetyki Przemysłowej i Odbiorców (praktycznie skupiającej dużych odbiorców kilku branż) i KGHM Polska Miedź. Dwa lata aktywnej walki odbiorców pod patronatem KRE o kolejne zapisy w ustawie prawo energetyczne i mierne sukcesy. 

Tak wstyd przyznać się do porażki, ale faktycznie zbyt mało z interpelacji do legislacji wnoszonych przez odbiorców ujrzało światło dzienne, a tylko pierwiosnki z nich przebiły się przez lód większości - energetyki zawodowej w KRE. Ale z drugiej strony to pierwszy etap przejmowania pola walki, pierwsze wygrane potyczki z toczącej się wojny o konkurencyjność na polskim rynku energii elektrycznej. 

Sukcesem dla nas odbiorców skończył się bój o nowy kształt Rynku Bilansującego, a w tym: 

• wprowadzenie obowiązku zatwierdzania części dotyczącej zasad bilansowania energii rezerwowej z Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesyłowej oraz Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Dystrybucyjnych przez Prezesa URE, 
• zgoda na utworzenie jednej spójnej wirtualnej Jednostki Grafikowej z przyłączy elektroenergetycznych odbiorcy tzw. rozproszonego, czyli posiadającego punkty poboru energii elektrycznej u kilku operatorów - Spółek Dystrybucyjnych 
• historyczna zagłada głównej bariery udziału w rynku odbiorców, a mianowicie wyrażenie zgody przez energetykę zawodową na tworzenie Grup Bilansujących, komasację odbiorców w dowolną Jednostkę Grafikową. 

II etap walki o nowy model rynku 

Rok 2007, a już na pewno 2008 rok to apogeum niekorzystnych zjawisk dla odbiorców energii elektrycznej. To szereg wdrożonych i przygotowywanych aktów prawnych znacząco wpływających na poziom tempa wzrostu cen energii elektrycznej, na konkurencyjność i opłacalność funkcjonowania branż w całej gospodarce kraju. Jedyną rozsądna drogą do poprawy sytuacji odbiorcy (notabene przecież płacącego za wszystko, co wymyśli się i wdroży w rynku energii elektrycznej), to powołanie organizacji mogącej skutecznie go reprezentować na wszystkich szczeblach decyzyjnych nowych zasad, reguł i aktów prawnych ewoluującego rynku.

Wykres 2 – Spodziewane ceny energii elektrycznej (bez wpływu pakietu klimatycznego).

W lipcu 2007 roku przy czynnym udziale Górniczej Izby Przemysłowo – Handlowej oraz szeregu izb gospodarczych i organizacji, reprezentujących prawie 35 % zapotrzebowania na energię elektryczną w Polsce, powołano FORUM Odbiorców Energii Elektrycznej i Gazu (dalej zwanym FORUM). 

Członkami założycielami FORUM są: 

1. Izba Energetyki Przemysłowej i Odbiorców Energii; 
2. Hutnicza Izba Przemysłowo – Handlowa; 
3. Izba Gospodarcza Metali Nieżelaznych; 
4. Górnicza Izba Przemysłowo – Handlowa; 
5. Związek Pracodawców „POLSKIE SZKŁO”; 
6. Związek Pracodawców Ceramiki Budowlanej i Silikatów; 
7. Stowarzyszenie Papierników Polskich; 
8. Polska Izba Przemysłu Chemicznego; 
9. Konfederacja Budownictwa i Nieruchomości; 
10. Izba Gospodarcza CIEPŁOWNICTWO POLSKIE 
11. Stowarzyszenie Producentów Płyt Drewnopochodnych w Polsce. 

Pierwszy okres funkcjonowania FORUM, to organizacja wewnętrznej struktury, systemu finansowania, zredagowanie dokumentów regulujących jego funkcjonowanie, budowa strony internetowej, powiadomienie wszystkich instytucji mających wpływ na kształt legislacji i zasad organizacji rynku energii elektrycznej w Polsce o nowej organizacji na dziś jedynego reprezentanta wszystkich odbiorców energii elektrycznej i gazu w Polsce. To także włączenie w nurt działań FORUM Deputowanych do Parlamentu EU oraz ustalenie najważniejszych, priorytetowych na dziś spraw i problemów z programu jego działania, które należy natychmiast podjąć. Przewodniczącym FORUM jest Henryk Kaliś - przedstawiciel IEPiOE, zaś Zastępcą Przewodniczącego FORUM Tomasz Chruszczow - przedstawiciel ZP „Polskie Szkło”. Członkiem Zespołu ds. Energii Elektrycznej jest autor Daniel Borsucki - przedstawiciel GIPH. 

Utworzone Forum Odbiorców Energii Elektrycznej i Gazu w swych założeniach ma być: 

• miejscem prowadzenia dyskusji i wypracowywania wspólnego stanowiska odbiorców w kluczowych dla nich kwestiach; 
• rzetelnym i merytorycznie kompetentnym partnerem dla Urzędów Państwowych i sektora energetycznego; 
• platformą wymiany informacji i doświadczeń pomiędzy odbiorcami i organizacjami odbiorców energii elektrycznej i gazu. 

Głównymi celami FORUM jest aktywne uczestnictwo w kształtowaniu zasad funkcjonowania rynku energii elektrycznej i gazu opartych o mechanizmy rynkowe i przyjaznych odbiorcom, oraz inicjowanie i wdrażanie programów na rzecz poprawy efektywności energetycznej i tworzenia tą drogą najkorzystniejszych warunków do nieskrępowanego i dynamicznego rozwoju polskiej gospodarki. 

Członkowie FORUM – organizacje branżowe, zadeklarowały chęć współpracy w następujących kluczowych obszarach: 

1. Kształtowania zrównoważonej polityki energetycznej Polski i Unii Europejskiej. 
2. Udziału w tworzeniu i nowelizacji aktów prawnych. 
3. Tworzeniu przejrzystych i korzystnych dla odbiorców energii procedur regulujących współpracę podmiotów na rynkach energii elektrycznej i gazu. 
4. Działaniu na rzecz zrównoważonej polityki energetycznej i poprawy efektywności energetycznej. 

Na dziś bardzo aktywnie FORUM uczestniczy między innymi: w rozdziale uprawnień do CO2 w ramach II Krajowego Planu Rozdziału Uprawnień na lata 2008 – 2012, w konsultacjach społecznych dotyczących ustaw: o efektywności energetycznej (białe certyfikaty), o akcyzie, kolejnej trzydziestej pierwszej zmianie ustawy PE oraz kilku rozporządzeń wykonawczych, kształcie nowego modelu rynku energii elektrycznej.

FORUM szczególnie aktywnie prowadzi również rozmowy z przedstawicielami Rządu Polskiego nad skutkami powstałej zawieruchy z zatwierdzaniem przez Prezesa URE taryf dla odbiorców grupy „G” (gospodarstw indywidualnych), niczym nie udokumentowanej drakońskiej fali podwyżek cen energii elektrycznej, skutków przesunięcia punktu poboru akcyzy za energie elektryczną z wytwórców na dystrybucję, trudnej roli odbiorców jednocześnie pełniących rolę Przedsiębiorstwa Energetycznego z nadanych z urzędu koncesji energetycznych i tematu niezmiernie ważkiego dla polskiego górnictwa węgla kamiennego tj. zaliczenia energii elektrycznej wyprodukowanej z metanu pozyskanego z odmetanowania pokładów do tzw. energii skojarzonej wyprodukowanej z gazu (energia żółta). 

Zarząd GIPH cyklicznie organizuje spotkania przedstawicieli poszczególnych spółek węglowych w celu przekazania w dwóch kierunkach, FORUM – Spółki oraz Spółki – FORUM, informacji mogących poważnie wpłynąć na działalność gospodarczą, sytuację ekonomiczną branży w związku z ewolucją rynku energii elektrycznej w Polsce. Z działalnością FORUM wszyscy odbiorcy wiążą ogromne nadzieje i każda uwaga oraz spostrzeżenia przekazane do jej członków mogą być bardzo cennym materiałem w jego pracy. 

Na zadane w tytule pytanie: Czy odbiorcy powinni włączyć się w proces modelowania Konkurencyjnego Rynku Energii Elektrycznej (KREE)? – myślę, że po zapoznaniu się niniejszym artykułem odpowiedź może być tylko jedna „TAK” i to bardzo aktywnie.

Daniel Borsucki Główny Specjalista ds. Energetycznych KHW S.A.