Nr 3-4 (129-130) Marzec - Kwiecień 2006 r.

ODPADY W SŁUŻBIE EKOLOGII
PROBLEM SKAŁY PŁONNEJ

We wszystkich dziedzinach gospodarki następuje postęp techniczny oraz technologiczny. Jednakże ani dotychczas, ani w najbliższej przyszłości nie uda się gospodarce dojść do stanu idealnego, kiedy produkcja będzie bezodpadowa, nie  zagrażająca środowisku naturalnemu.

Ograniczona jest także (zarówno ze względów technicznych jak i ekonomicznych), przeróbka odpadów, mająca na celu ich pełną utylizację. Unieszkodliwienie odpadów jest zatem ważnym elementem zachowania równowagi w ekosystemie.

Powstawanie odpadów towarzyszy każdej działalności górniczej. W myśl przepisów prawnych na wytwórcy odpadów spoczywa obowiązek prawidłowego nimi gospodarowania. Zasady gospodarki odpadami zawarte są w dwóch aktach prawnych, którymi są: Prawo ochrony środowiska i Ustawa o odpadach. Te akty prawne, jak również wydawane do nich rozporządzenia ulegają nieustannie nowelizacji, związanej z dostosowaniem polskiego prawa do dyrektyw Unii Europejskiej. Podstawowym elementem gospodarki odpadami pogórniczymi w każdej kopalni jest ich ewidencja i działania na rzecz minimalizacji produkcji odpadów, które w znacznym stopniu są kierowane do wykorzystania.

Ustawa o odpadach określa zasady postępowania z nimi, w szczególności zapobiegania ich powstawaniu, usuwania z miejsca powstania, wykorzystywania ich oraz unieszkodliwiania. W sposób szczególny omawia pewne grupy odpadów tj. masy ziemne, odpady medyczne, zawierające PCP, oleje odpadowe, baterie i akumulatory oraz komunalne osady ściekowe. Dodatkowo ustala zasady ich składowania oraz termiczne przekształcanie.

Natomiast Prawo ochrony środowiska ( akt prawny nazywany często ustawą matką), obejmuje podstawowe zasady i reguły wspólne dla wszystkich elementów środowiska. Przedstawiono w nim ogólne założenia dotyczące wszystkich rodzajów pozwoleń, zarówno sektorowych, jak i zintegrowanych. Ponadto Prawo ochrony środowiska zawiera wiele definicji, których znajomość jest niezbędna dla prawidłowego zrozumienia zasad gospodarki odpadami ( emisja, instalacja, najlepsze dostępne techniki, PCB, prowadzący instalacje, tytuł prawny itd. ).

Najważniejsze zmiany dotyczące gospodarki odpadami zawarte są w ustawie z dnia 29 lipca 2005 o zmianie ustawy, oraz innych ustaw. Ustawa ta spadła na przemysł górniczy jak grom i postawiła resort w bardzo niekorzystnej sytuacji, która mogłaby doprowadzić go do bardzo poważnych, negatywnych skutków ekonomicznych. Przepis art. 12 tej ustawy spowodowałby, że z dniem 13 kwietnia 2006 r. wygasłyby decyzje administracyjne, w oparciu o które przedsiębiorcy górniczy prowadzą rekultywację terenów poprzemysłowych wykorzystując do tego celu odpady górnicze, a głownie skałę płonną. Zdaniem ekspertów termin sześciu miesięcy od daty wejścia w życie wymienionej ustawy, w którym wygasną przedmiotowe decyzje, jest zbyt krótki aby spółki węglowe i kopalnie samodzielnie przeprowadziły stosowne działania restrukturyzacyjne, które ustrzegą je w wielu przypadkach przed katastrofalnymi skutkami ekonomicznymi. 

W związku z tak niebezpieczną sytuacją Górnicza Izba Przemysłowo – Górnicza wystąpiła do Ministra Gospodarki, Piotra Grzegorza Woźniaka z wnioskiem o wniesienie poprawki do rządowego projektu ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw. GIPH zwrócił się z prośbą o podjęcie działań zmierzających do nowelizacji art. 12, która umożliwiłaby przedłużenie okresu ważności obowiązujących dotychczas decyzji administracyjnych.

W uzasadnieniu Janusz Olszowski, prezes GIPH podkreślał, że przedsiębiorcy górniczy, realizując obowiązek prowadzenia rekultywacji terenów poprzemysłowych wykorzystują odpady górnicze, głównie skałę płonną. W roku 2004 górnictwo węgla kamiennego wytworzyło 35,3 ml ton takich odpadów, a powierzchnia terenów wymagających rekultywacji wyniosła 1426 hektarów. Przeważająca większość kopalń węgla kamiennego odzyskiwała i nadal odzyskuje 95 proc. ogólnej masy odpadów na podstawie decyzji wydanych generalnie  w oparciu o przepisy Prawa budowlanego, Ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz Prawa ochrony środowiska. Wygaśnięcie tych decyzji spowoduje utratę bezpośredniej podstawy prawnej do wykonywania obowiązku przeprowadzenia rekultywacji terenu poprzemysłowego i jego przywrócenie do stanu wymaganego standardami jakości gleby wynikającego z art. 102 ust. 1 ora art. 103 ust. 1 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska ( Dz.U.01.62.627 ).

W opinii zrzeszonych w GIPH przedsiębiorców, narzucony im termin przemodelowania całej gospodarki odpadami i prawno – administracyjnego jej uregulowania w tak krótkim czasie jest niemożliwy do spełnienia z kilku powodów:

• koncesje posiadane przez kopalnie nie określają warunków i sposobu zagospodarowania odpadów, a czas na uzyskanie zmian w tym zakresie jest niewystarczający;
• nie wykonuje się nowych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla terenów górniczych;
• brak rozporządzenia Ministra Środowiska, regulującego sprawy wykorzystania odpadów w procesie R14 uniemożliwia występowanie z wnioskami o wydanie nowych decyzji związanych z gospodarką odpadami.

Powstałoby zatem realne zagrożenie, że nieposiadanie możliwości zagospodarowania odpadów w sytuacji braku innych rozwiązań, spowoduje konieczność rozpoczęcia przez kopalnie starań o lokalizacje składowisk odpadów, a do czasu uzyskania zezwolenia, konieczność składowania w miejscach na ten cel nie przeznaczonych. Taka sytuacja mogłaby narazić kopalnie nie tylko na ponoszenie opłat za składowanie odpadów ( szacowane miesięcznie na kwotę ok. 1,2 mln dla jednej kopalni ), ale również na podwyższone opłaty za składowanie „na dziko” ( w kwocie ok. 13 mln. zł miesięcznie na kopalnię. W skali całego górnictwa węgla kamiennego koszty związane z takim stanem rzeczy szacunkowo kształtowałyby się na poziomie 3,5 mld zł.  Z poważnymi, acz trudnymi do określenia, skutkami finansowymi wiązałaby się konieczność odstąpienia od rekultywacji terenów, w które zainwestowano już znaczne środki służące do ich przygotowania technicznego. Jedynym wyjściem z tej sytuacji zdaniem GIPH było przedłużenie ważności decyzji administracyjnych co umożliwiłoby górnictwu dostosowanie się do funkcjonowania w nowych warunkach prawnych wyznaczanych przez obostrzone zasady funkcjonowania we Wspólnocie Europejskiej. Wniosek Izby został rozpatrzony pozytywnie i przedsiębiorstwa górnicze mogą patrzeć optymistyczne w przyszłość.

Zbigniew Zabawa, dyrektor Biura Przeróbki i Jakości Węgla Kompanii Węglowej S.A. wyjaśnia, że zgodnie z pkt. 14  preambuły Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie gospodarowania odpadami pochodzącymi z przemysłu wydobywczego, państwa członkowskie powinny sporządzić odpowiednie, dalekosiężne plany gospodarki odpadami i a do ich realizacji powołać  Operatora, przy jednoczesnym opracowaniu koncepcji ich odzysku w celu ochrony zasobów naturalnych kraju.

Kompania Węglowa S. A. jako największa firma górnicza w Polsce, jest jednocześnie największym wytwórcą odpadów. W 2005 r. wyprodukowano ok.16,5 mln ton odpadów powęglowych z czego 15,9 mln ton w wyniku wzbogacania węgla. Problem potęguje fakt zalegających na składowiskach odpadów, które często ze względu na wysokie koszty nie zostały dotychczas zrekultywowane. W świetle aktualnie obowiązujących przepisów wymagane jest spojrzenie na ten problem z nowej perspektywy. Kopalina towarzysząca wydobyciu i przeróbce węgla, traktowana dotychczas jako odpad, stanowi naturalny surowiec naszego kraju, który przede wszystkim należy wykorzystać. Dotychczasowy trend degradacji zasobów naturalnych należy zmienić przez zarządzanie bazą surowcową w sposób zrównoważony i zintegrowany. Bardzo ważne jest więc promowanie procesu odzysku, którego efektem jest uzyskanie pełnowartościowych kruszyw, które uzyskiwałyby stosowne certyfikaty wystawiane przez kompetentne instytucje.

W związku z nowo powstałą sytuacją już w roku 2005 w Kompanii stworzono funkcję Pełnomocnika Zarządu ds. Gospodarki Skałą Płonną, którą obecnie powierzono dyrektorowi Zabawie. Takie posunięcie ma zdynamizować kształtowanie polityki gospodarki skałą płonną w Kompanii oraz zapewnienie koordynacji działań należących do niej zakładów, poprzez ustanowionych Pełnomocników Kopalń w przedmiotowym zakresie. Tworzenie Planu Gospodarki Odpadami ( POD ) w Kompanii Węglowej opiera się o jednostkowe plany dla każdej kopalni, i każdego zakładu oddzielnie. Wspólny dla całej Kompanii PGO nie obejmowałby składowania odpadów, lecz kładł nacisk na ich odzysk pod kątem dalszego wykorzystania.

- Realizacje takiego Planu, w tym również wskazanie użytkowników odpadów, należałoby zlecić odrębnej jednostce zarządzającej - wyjaśnia Zbigniew Zabawa. – Działalność  operatora powinna polegać m.in. na poszukiwaniu optymalnych rozwiązań w zakresie planowania sposobów wykorzystania skały płonnej, uporządkowania obrotu odpadów powęglowych, przy jednoczesnym dostosowaniu się do warunków formalno – prawnych oraz niezbędnych zmian technologii, które stosuje się przy ich gospodarczym wykorzystaniu. Kolejnym krokiem jest pozyskanie i utworzenie, po wcześniejszym uzgodnieniu z władzami samorządowymi, terenów dla magazynowania gotowych produktów,  różnego typu kruszyw oraz odpadów do dalszej przeróbki. Ważnymi elementami strategii jest stworzenie systemu monitoringu procesów wytwarzania, magazynowania, dystrybucji odpadów powęglowych i uzyskanych z ich przetworzenie kruszyw oraz wyznaczania stacji przeładunkowych. Opracowanie Centralnego Sektorowego Programu Gospodarki Odpadami Powęglowymi dla Kompanii uwzględnia specyfikę poszczególnych kopalń w niej zrzeszonych oraz sposobu dostosowania do zakładów przeróbki mechanicznej oraz budowie instalacji stacjonarnych lub mobilnych do produkcji kruszyw. Operator kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju, byłby odpowiedzialny za gospodarkę odpadami we wszystkich zakładach Kompanii. W kręgu zainteresowania operatora musiałby się znaleźć również problem odpadów zalegających obecnie na składowiskach. Na  operatorze, którego działalność powinna podlegać bezpośredniej kontroli Kompani Węglowej, spoczywałby m.in. także obowiązek kontroli firm odbierających odpady pod względem posiadania stosownych zezwoleń i kontroli prawidłowości ich wykorzystania zgodnie z zadeklarowanym kierunkiem.       

Mając na uwadze szeroko zakrojoną, racjonalną gospodarkę skałą płonną w Kompanii Węglowej S.A. opracowano ramowe wytyczne. Obejmują one m.in. :„produktowe” podejście do problemu, w wyniku którego nie powstają odpady lecz surowce wtórne; rozeznanie możliwości i zbytu alternatywnych materiałów budowlanych, podsadzkowych, do produkcji cementu oraz lekkich do produkcji bloków betonowych; poszukiwanie nowych miejsc wykorzystania gospodarczego przy współpracy z lokalnymi samorządami i jednostkami administracji państwowej; kampanię informacyjną o przydatności skały płonnej do wykorzystania w rekultywacji terenów, robotach hydrotechnicznych, budownictwie inżynieryjnym. Już w sierpniu ubr. opracowano Kompleksową Koncepcję Zagospodarowania Skały Płonnej Kompanii Węglowej S.A. Wcześniej przeprowadzono kontrolę obiektów znajdujących się w gestii firm obcych odbierających odpady z kopalń Bobrek – Centrum, ZG Piekary, Piast, Ziemowit, Halemba, Chwałowice, Bielszowice. Polska – Wirek, Sośnica czy Knurów. Rozeznano możliwości udziału Kompanii w procesie budowy dróg i autostrad, przygotowano oraz opiniowano postępowania związane z procedurami przetargowymi oraz zawieraniem umów w zakresie gospodarki skałą płonną oraz przepalonego łupka. Szczegółowym badaniom i analizie poddano odpady górnicze pod kątem produkcji kruszyw co zostało zrealizowane przez CZW Węglozbyt wraz z firmą Haldex. Nawiązano także współpracę w zakresie sprzedaży (kruszyw) kamienia odpowiadającego wymogom normy europejskiej i budowniczych dróg ekspresowych oraz autostrady na terenie Republiki Czeskiej. Wszystkie podjęte działania związane są z dostosowaniem produkcji skały płonnej do obowiązujących norm europejskich i wymagań indywidualnych kontrahentów.

Kopalinę towarzyszącą wydobyciu i przeróbce węgla, traktowaną dotychczas jako odpad należy wykorzystać.

Oprac. Mira Borkiewicz Kolumna dofinansowana ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach