Polski węgiel brunatny był, jest i w długiej perspektywie, sięgającej daleko w XXI wiek, będzie najtańszym nośnikiem energii pierwotnej dla krajowej elektroenergetyki. Zasoby złóż węgla brunatnego w Polsce, ich warunki geologiczne oraz korzystne rozmieszczenie gwarantują suwerenność paliwową kraju, a co za tym idzie bezpieczeństwo i niezależność energetyczną Polski. Równolegle ze wzrostem zapotrzebowania na węgiel brunatny w świecie umacniać się będzie w Polsce pozycja i rola węgla brunatnego jako paliwa, mogącego nie tylko sprostać potrzebom polskiej elektroenergetyki, ale również stawić czoła spodziewanej konkurencji ze strony innych nośników energii.
W najważniejszych aspektach - ekonomicznym i socjalnym - polskie górnictwo odkrywkowe węgla brunatnego i energetyka oparta na tym paliwie, już w tej chwili dorównują liderom światowym, natomiast w najbliższej przyszłości (za ok. 5 lat) spełniać będą nawet najostrzejsze wymagania ochrony środowiska obowiązujące w Unii Europejskiej.
Jak wynika z analiz przeprowadzonych przez CUP oraz Instytut Rozwoju i Studiów Strategicznych w najbliższych latach przewiduje się poważny deficyt dostaw energii pierwotnej w Polsce. W roku 2010 może on sięgać ok. 30 milionów ton paliwa umownego, a to mogłoby oznaczać dodatkowy import np. ok. 20 milionów ton ropy i produktów naftowych lub 24 miliardów m3 gazu ziemnego albo 34 milionów ton węgla kamiennego.
Utrzymywanie wydobycia węgla brunatnego na możliwie najwyższym poziomie staje się w świetle tych faktów bezwzględną koniecznością. Podobne wnioski wypływają z opracowań dotyczących światowej elektroenergetyki. W 1970 roku zapotrzebowanie światowe na energię w przeliczeniu na paliwo umowne wynosiło 7.9 miliarda ton przy wielkości zaludnienia 3,5 miliarda. Dziś żyje na Ziemi 6 miliardów ludzi, a zużycie energii określa się na 13,5 miliarda ton paliwa umownego. Szacuje się, iż ok. roku 2020 zaludnienie wynosić będzie ok. 8 miliardów, a co za tym idzie znów znacznie wzrośnie zapotrzebowanie na energię. Impulsów do dynamicznego rozwoju sektora elektroenergetycznego należy oczekiwać głównie ze strony państw słabo rozwiniętych, w których mieszka obecnie ponad 4 miliardy ludzi. Węgiel brunatny daje największe gwarancje zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego świata w najdłuższej nawet perspektywie. Jego zasoby przewidziane do gospodarczego wykorzystania określa się na 512 miliardów ton. Dzięki nim można utrzymać obecny poziom wydobycia światowego przez ponad 500 lat. Rezerwy czasowe innych nośników energii wynoszą dla porównania: 43 lata dla ropy naftowej, 65 lat dla gazu ziemnego i 150 lat dla węgla kamiennego. Możliwości pokrycia dodatkowych potrzeb, przynajmniej do roku 2020, należy wiązać głównie z węglem brunatnym, a w dalszej kolejności z ropą naftową i gazem ziemnym. Dopiero po tym okresie zakłada się wzrost konkurencyjności innych nośników energii, co może wyrażać się w zdobyciu przez nie większej części rynku. Przewiduje się, iż w wyniku postępu technicznego nowe technologie wytwarzania energii okażą się bardziej ekonomiczne, z drugiej strony wzrastać będą koszty wydobycia gazu ziemnego i ropy naftowej. Godne uwagi są przewidywania wykorzystania węgla brunatnego w nieco dłuższej perspektywie. Apogeum wydobycia nastąpi około roku 2030, co ma mieć swoje źródło głównie we wspomnianej już dyspozycyjności złóż węgla brunatnego oraz w dynamicznym rozwoju sektora energetycznego. Dobrze to wróży całemu przemysłowi węgla brunatnego, również regionowi bełchatowskiemu.
Złoża węgla brunatnego w Polsce występują szerokim pasem w środkowej, zachodniej i północno - zachodniej części Niżu Polskiego. Rozpoznano ponad 150 złóż i obszarów węglonośnych. Udokumentowano ponad 14 miliardów ton zasobów w złożach pewnych, ponad 60 miliardów ton w zasobach oszacowanych, a możliwości występowania paliwa w obszarach potencjalnie węglonośnych ocenia się na dalszych 140 miliardów ton. Jeśli chodzi o obecne zasoby przemysłowe, to wg stanu na początek roku 1999 Polska posiada ok. 2.250 mln ton węgla brunatnego, z czego KWB "Bełchatów" ok. 1.425 mln ton (na co składają się zasoby obecnej odkrywki "Bełchatów" i przyszłej odkrywki "Szczerców"). Zasoby te stawiają Polskę w pierwszej dziesiątce światowej.
Długoletnie prace studialne zaowocowały dokładnym zbilansowaniem zasobów oraz wytyczeniem kierunków zagospodarowania bełchatowskiego węgla. Na tej bazie zaprojektowano budowę ogromnego kompleksu górniczo - energetycznego, przyjmując do planu przemysłowego zagospodarowania, z ogólnej ilości zasobów, obejmujących ok. 2,2 miliarda ton, mieszczących się w trzech polach: "Bełchatów", "Szczerców" i "Kamieńsk", jedynie dwa pierwsze, o łącznej zasobności ok. 2 miliardów ton. Kopalnia Węgla Brunatnego "Bełchatów", o zdolności wydobywczej 38,5 miliona ton węgla brunatnego na rok, zalicza się do największych tego typu obiektów na świecie. Dzięki ciągłym, rytmicznym dostawom węgla pobliska Elektrownia Bełchatów (należąca do największych w świecie - 4320 MW) może z powodzeniem pełnić zaszczytną funkcję lidera w rankingu dostawców energii, pokrywając łącznie ponad 20 % jej krajowego zapotrzebowania. Budowana na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych kopalnia "Bełchatów" miała możliwość zastosowania najbardziej nowatorskich i oryginalnych rozwiązań w zakresie technologii i techniki górniczej. Obecnie należy ona do ścisłej czołówki światowej w całym przemyśle węgla brunatnego. Węgiel jest eksploatowany tutaj z głębokości od 100 do 230 m, roczne wydobycie na przestrzeni ostatnich lat kształtowało się tu na poziomie 34 do 37 mln ton, a rezultaty te wyznaczały potrzeby stałego odbiorcy - Elektrowni Bełchatów. Aby przybliżyć skalę wszystkich przedsięwzięć eksploatacyjnych trzeba dodać, że dla osiągnięcia takich wyników należy zdjąć rocznie średnio 100 - 130 milionów m3 nadkładu i wypompować ok. 190 milionów m3 wody.
O znaczeniu KWB "Bełchatów" w Polsce najlepiej świadczą możliwości eksploatacyjne i wyniki innych kopalń, uzyskiwane na przestrzeni kilkunastu lat. Kopalnia Węgla Brunatnego "Bełchatów" sama wydobywa rocznie więcej węgla niż pozostałe trzy kopalnie odkrywkowe (KWB "Adamów", KWB "Konin" i KWB "Turów") razem wzięte, dodajmy jeszcze - węgla zdecydowanie najtańszego. Np. w roku 1998 cztery funkcjonujące w obrębie górnictwa węgla brunatnego kopalnie wydobyły łącznie 62.775.000 ton węgla, z czego KWB "Bełchatów" 35.446.000 ton, co stanowi 56,5% całkowitego wydobycia.
Kopalnia Węgla Brunatnego "Bełchatów", realizująca obecnie swe zadania produkcyjne na bazie odkrywki Bełchatów, a w niedalekiej przyszłości również w oparciu o pole Szczerców, może idealnie wpasować się w program rozwoju gospodarki elektroenergetycznej kraju, zgodnie z prognozowaną dominacją węgla brunatnego jako paliwa dla potrzeb elektrowni konwencjonalnych aż do roku 2040. Na mniej więcej taki okres wystarczy zasobów węgla brunatnego występującego w najmłodszym i zarazem największym polskim zagłębiu tego węgla. Prognozowany rozwój wydobycia węgla brunatnego stwarzać będzie dogodne warunki wykorzystania infrastruktury zakładów maszynowych branży węgla brunatnego, wykorzystania węgla do celów pozaenergetycznych, wykorzystania ogólnospołecznego dobra, jakim są surowce towarzyszące oraz - co bardzo istotne - przyczyniać się będzie do tworzenia przyjaznego dla mieszkańców tego regionu klimatu społecznego.
W okresie międzywojennym wydobycie węgla brunatnego skoncentrowane było w Europie Środkowej - w Czechosłowacji, na Węgrzech i w Jugosławii, a przede wszystkim Niemczech, które uczestniczyły w 80% produkcji światowej w roku 1938. W związku z występującym po II wojnie światowej deficytem energetycznym (zwłaszcza w Europie) znacznie zwiększył się udział węgla brunatnego jako uzupełnienia paliwa podstawowego, którym był od zawsze węgiel kamienny. O ile w roku 1938 wydobycie węgla brunatnego w świecie wynosiło nieco ponad 260 milionów ton, to w roku 1950 zanotowano już ponad 380 milionów ton, natomiast w 1980 roku wydobycie przekrayło "zaczarowaną" granicę miliarda ton.
W opracowaniu studialnym "Braunkohle international - Die wichtigsten Förderstaaten im Űberblick" ("Węgiel brunatny w wymiarze międzynarodowym - Przegląd państw przodujących w wydobyciu światowym") dokonano bardzo optymistycznej w swym wydźwięku inwentaryzacji. Stwierdzono bowiem, iż spośród wszystkich kopalnych nośników energii, rozproszonych po całym świecie, węgiel brunatny wyróżnia się zdecydowanie największym obszarem rezerw. Ponadto w ostatnich latach obserwuje się ciągłą poprawę efektywności technologicznej i własności proekologicznych tego surowca. Najważniejszym polem wykorzystania węgla brunatnego pozostaje ciągle gospodarka energetyczna, bowiem - jak wynika z tego opracowania - 90% światowego wydobycia znajduje takie właśnie zastosowanie. Wg danych autorów opracowania, udział węgla brunatnego w światowej produkcji energii elektrycznej wynosił w roku 1996 4%, co odpowiadało 13 bilionom kilowatogodzin. Te struktury w różnych krajach posiadają jednakże obraz diametralnie odmienny. W Niemczech przykładowo udział węgla brunatnego w produkcji energii elektrycznej kraju wynosi 26%, w Grecji dominującą pozycję tego węgla w produkcji energii elektrycznej wyznacza poziom 68%, a w Czechach niewiele mniej, bo 63%. Te dane potwierdzają prawdziwość tezy, że w wielu państwach, niemalże na wszystkich kontynentach, węgiel brunatny zajmuje znaczące miejsce w krajowym systemie paliwowo-energetycznym. Polska plasuje się w tej klasyfikacji na trzeciej pozycji z wynikiem 40%, w czym znaczący udział ma Kopalnia Węgla Brunatnego "Bełchatów". Światowe wydobycie węgla brunatnego wynosi obecnie ok. 950 milionów ton, z czego 70% przypada na Europę, 12% na Amerykę Północną, 13% to udział państw azjatyckich, a pozostałe 5% uzyskuje się w Australii. 20% rocznego globalnego wydobycia przypada na Niemcy. Polska zajmuje w tym rankingu czwarte miejsce, wyprzedzona jeszcze przez Rosję i Stany Zjednoczone.
O pozycji Kopalni Węgla Brunatnego "Bełchatów" w światowej elektroenergetyce najdobitniej może świadczyć fakt, iż w rankingu państw producentów węgla brunatnego za rok 1997 uplasowałaby się ona w pierwszej dziesiątce, wyprzedzając np. Bułgarię z osiągniętym wówczas przez nią wydobyciem 30,3 miliona ton. W ostatnich latach KWB "Bełchatów" notowała wydobycie przewyższające nawet rezultaty największej w Niemczech i na świecie odkrywki Hambach o zdolności wydobywczej 50 milionów ton / rok (np. w roku 1997 odkrywka Hambach - 33,8 miliona ton, KWB Bełchatów - 34,9 miliona ton). Należy przy tej okazji podkreślić, że prowadząc działalność górniczą, od samego początku przyjęto pewne wzorce światowe, zwłaszcza jeśli chodzi o ograniczanie negatywnego wpływu odkrywkowej eksploatacji i spalania węgla brunatnego na środowisko naturalne. Jest rzeczą oczywistą, że nie da się całkowicie tych ujemnych wpływów wyeliminować, natomiast dużo można poprawić poprzez właściwą profilaktykę, odpowiednią i szybką rekultywację, dobrze skonstruowany i realizowany program naprawczy. Przykład największego w świecie zagłębia nadreńskiego, gdzie na obszarach zurbanizowanych, dzięki przestrzeganiu reżimów technologicznych i zasad ochrony środowiska, udało się już przed laty w pełni zrealizować program proekologiczny, pokazał, że w Polsce jest to również możliwe. W zagłębiu bełchatowskim powiodło się to znakomicie i osiągnięcia na tym polu trzeba stawiać na równi z wynikami techniczno-eksploatacyjnymi i ekonomicznymi.
Bilans oczekiwań i spełnień, zamierzeń i osiągnięć, zanotowanych na przestrzeni ostatnich 25 lat utwierdza w przekonaniu, że Kopalnia Węgla Brunatnego "Bełchatów" wniosła istotny wkład w historię i dokonania nie tylko krajowego, ale i światowego górnictwa węgla brunatnego. Należy wyrazić nadzieję, że kierunek wytyczony przez minione lata nadal będzie utrzymywany, a to powinno zaowocować dobrymi wynikami i wysoką pozycją w światowym rankingu kopalń węgla brunatnego.