Konieczność realizacji tych inwestycji jest bezsporna -sprawny transport jest wyznacznikiem cywilizacji. Jest jednak druga strona medalu - również budowa autostrad ma negatywny wpływ na środowisko naturalne. Na Śląsku dodatkowym problem jest eksploatacja górnicza, której następstwem są deformacje powierzchni. Odpowiednią profilaktyką górniczą i budowlaną można wprawdzie zmniejszyć szkodliwość tych oddziaływań, ale w wielu przypadkach jedynie skutecznym sposobem ochrony autostrad jest znaczące ograniczenie eksploatacji węgla lub nawet jej zaniechanie.
Lokalizację i budowę autostrad reguluje ustawa z 27. 10. 1994 r. o autostradach płatnych, zgodnie z którą wskazań autostrady lub jej odcinka udziela Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji na wniosek prezesa Agencji Budowy i Eksploatacji Autostrad, po uzgodnieniu z Ministrem Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Wniosek ten powinien zawierać ocenę oddziaływania na środowisko. Jednakże w dokumencie tym nie uwzględniono problemu ochrony złóż kopalin, zapominając, że są one jedynym, nieodnawialnym elementem środowiska naturalnego. Specjaliści górnictwa są zgodni, że ten element ochrony środowiska powinien być szczegółowo rozpatrywany już we wstępnych pracach nad lokalizacją autostrad. Procesowi lokalizacji autostrad towarzyszą liczne uwarunkowania prawne, m. in. wytyczne projektowania dróg, stanowiące załącznik do zarządzenia generalnego dyrektora dróg publicznych z 1995 r. , czy rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z 1997 r. w sprawie przepisów techniczno- budowlanych dotyczących autostrad płatnych. Zaleca się w nim, aby autostrady omijały w szczególności tereny zalewowe, bagna, tereny osuwisk i szkód górniczych W przypadku szkód górniczych dopuszcza się obniżenie prędkości projektowej do 100 km/ h. Budowa autostrad jest procesem bardzo złożonym, szczególnie w warunkach gęstej zabudowy oraz eksploatacji górniczej. W Górnośląskim Zagłębiu Węglowym pokłady węgla eksploatowane są praktycznie na całym jego obszarze. Eksploatacja prowadzona jest na głębokości od 100 do około 1000 m., głównie z zawałem skał stropowych. W efekcie na powierzchni tworzą się liczne niecki obniżeniowe, rozwijające się w miarę wybierania kolejnych parcel i pokładów. Przy głębokościach prowadzonych obecnie eksploatacji, deformacje powierzchni zwykle mają charakter ciągły.
- Projektowanie, budowa i eksploatacja autostrad sama w sobie jest przedsięwzięciem złożonym i trudnym. Nikogo nie trzeba jednak przekonywać, że niezbędnym dla Polski, a szczególnie dla zatłoczonego Śląska.- mówi Lech Wizner, z-ca prezesa Zarządu Gliwickiej Spółki Węglowej S.A., dyrektor Biura Produkcji - Jeżeli nie skoordynujemy działań w celu wybudowania nowoczesnych autostrad możemy utracić atut centralnego położenia Polski w Europie. Górnictwo musi w realizacji tego celu pomagać. Niestety, przedsiębiorca górniczy nie jest stroną w postępowaniu lokalizacyjnym i procedurach projektowych, mimo że wyposażony w koncesję na eksploatację złóż, powinien być traktowany równoprawnie z koncesjonariuszem. Konsekwencje natury formalno prawnej są liczne. Ich listę otwierają braki: wskazania podmiotu zobowiązanego do ponoszenia kosztów profilaktycznych zabezpieczeń obiektów autostrady na terenie górniczym ( głownie, gdy koncesja na eksploatację złoża nie była uwarunkowana istnieniem autostrady);określenia, do kogo należy kierować roszczenia odszkodowawcze za poniesione i związane z wybraniem złóż nakłady inwestycyjne, oraz w jaki sposób mają być zabezpieczone prawa przedsiębiorcy górniczego, wynikające z utraconych korzyści posiadanego prawa użytkowania górniczego. Dlatego należy postulować czynny udział spółek węglowych w postępowaniu lokalizacyjnym i procesie projektowym po to, by ustalić najmniej uciążliwą dla nich lokalizację autostrad oraz zminimalizować koszty.
Projektowana autostrada A-4, od węzła "Sośnica" w Gliwicach do węzła "Murckowska" w Katowicach, przebiega przez obszary górnicze ośmiu czynnych kopalń, wchodzących w skład Gliwickiej Spółki Węglowej S. A. ( wzdłuż granicy kopalń "Gliwice" i "Knurów", a potem przez północne części obszarów KWK "Sośnica" i "Makoszowy"), Rudzkiej Spółki Węglowej S.A. (kopalnie: "Bielszowice", "Halemba", "Polska- Wirek") oraz Katowickiego Holdingu Węglowego S.A. ( kopalnie "Śląsk", "Katowice- Kleofas", i "Wujek" ) Autostrada biegnąca na terenach GSW S.A. zlokalizowana jest w korytarzu określonym w planach zagospodarowania przestrzennego gmin już od 30 lat. Prezes Lech Wizner podkreśla, że według analiz spółki oraz ekspertyzy Głównego Instytut Górnictwa w rejonie autostrady A-4 zalegają zasoby przewidziane do wydobycia wielkości 10 mln ton w kopalni "Sośnica" oraz 50 mln ton w kopalni "Makoszowy". Obecnie w rejonach tych nie prowadzi się intensywnej eksploatacji górniczej. Zasoby te są jednak górniczo dostępne i możliwe do wybrania. Inaczej sytuacja przedstawia się w przypadku autostrady A-1, która przebiega przez obszary górnicze kopalń "Sosnica", "Knurów" i "Dębieńsko". Wskazania lokalizacyjne tej autostrady zostały udzielone przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji 31 grudnia 1999 roku. Wielkość zasobów zalegających w rejonie A-1 przedstawia się następująco: "Sośnica"- 20 mln ton,"Knurów"- 100 mln ton, " Dębieńsko"- 20 mln ton. W większości są to obszary, gdzie już prowadzi się wydobycie. Rezygnacja z eksploatacji spowoduje natychmiastowe straty ekonomiczne. Po roku 1996, ( kiedy Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad wyznaczyła trasę A-1) kopalnia "Knurów" opracowała nową dokumentację geologiczną i projekt zagospodarowania złoża. Ponadto założenia restrukturyzacji górnictwa spowodowały zmiany projektów eksploatacji kopalń GSW S.A. Zgodnie ze " Wskazaniami lokalizacyjnymi nr9/99" zostaną zaktualizowane dane dotyczące wielkości zasobów zalegających w rejonie A-1. Zarząd GSW S.A., aby zminimalizować negatywne skutki tej inwestycji, podjął działania zmierzające do maksymalnego wykorzystania potencjalnie ekonomicznych partii złoża w jej rejonie.
Z podobnymi problemami boryka się Rudzka Spółka Węglowa S.A., od momentu kiedy w styczniu 1998 roku Wojewoda Śląski podpisał decyzję o ustaleniu lokalizacji A4 na odcinku węzła "Sośnica"- "Batory", przebiegającym w obszarach górniczych kopalń: "Polska-Wirek", "Halemba", " Bielszowice". Realizację tego fragmentu autostrady przewiduje się od III kwartału 2000 do I kwartału 2003 r. Krzysztof Wywioł, z-ca dyrektora Biura Promocji RSW S.A. stwierdził, że lokalizacji autostrady ze spółką nikt wcześniej nie uzgadniał, stawiając ją w sytuacji faktów dokonanych. Realizacja tej inwestycji pociąga za sobą wiele problemów i skutków prawnych, techniczno- ekonomicznych i społecznych oraz poważne decyzje w zakresie zmiany frontów eksploatacyjnych. Koncesje na wydobycie węgla w rudzkich kopalniach opiewają na następujące lata: dla "Polski- Wirek" do roku 2015, dla "Halemby" i "Bielszowic" do roku 2020. Koncesja na wydobycie węgla dopuszcza wielokrotną eksploatację pokładów przy zachowaniu III kategorii ochrony powierzchni ( lub wyższej przy zachowaniu odpowiedniej profilaktyki górniczej lub budowlanej ). Natomiast zachowanie warunków technicznych budowy autostrady dopuszcza wybranie tylko jednego pokładu z wywołaniem deformacji II kategorii. Budowa i późniejsze użytkowanie A-4 spowodowało by dezaktualizację m.in. biznesplanu i programu naprawczego, dokumentacji geologicznych i hydrologicznych, projektów zagospodarowania złoża, eksploatacji pokładów zagrożonych tąpaniami oraz ekspertyz górniczo- geologicznych i konstrukcyjno- budowlanych. Przewiduje się uwięzienie około 256,7 mln ton zasobów przemysłowych. W poszczególnych kopalniach zamrożenie złoża wyniesie: KWK "Polska- Wirek"- 212,5 mln ton, co stanowi 34 proc zasobów całkowitych , KWK "Halemba"- 150,0 mln ton - 41 proc. zasobów całkowitych, KWK "Bielszowice"- 85,2 mln ton - 35 proc zasobów całkowitych. W efekcie nastąpi skrócenie żywotności kopalń ( liczone jako iloraz uwięzionych zasobów do wydobycia rocznego) - KWK "Polska- Wirek" o 112 lat, KWK "Halemba"- 38 lat, KWK "Bielszowice - 27 lat. Konsekwencją takiej sytuacji będzie konieczność podjęcia oraz intensyfikacji eksploatacji w polach południowych- w pokładach młodszych, charakteryzującymi się gorszymi parametrami jakościowymi złoża, tj. mniejszą wartością opałową, zwiększoną zawartością popiołu i siarki oraz zalegających na większych głębokościach, co spowoduje wzrost zagrożeń naturalnych ( tąpaniowych, metanowych, wentylacyjnych i wodnych) oraz wydłuży drogi transportowe i odstawcze do szybów głównych kopalń. Specyfika morfologiczna i hydrologiczna rejonu południowego nie pozwala eksploatację górniczą bez wykonania bardzo kosztownych inwestycji hydrotechnicznych. Nasilenie występowania szkód górniczych spowodowanych koncentracją wydobycia w mniejszych obszarach spowoduje konieczność stosowania w szerszym zakresie profilaktyki budowlanej oraz uruchomienia eksploatacji w istniejących filarach ochronnych. Do tych problemów techniczno- ekonomicznych dochodzą społeczne. Nastąpi bowiem redukcja zatrudnienia ponad założoną w programach restrukturyzacyjnych. W tej sytuacji Zarząd spółki czeka na sporządzenie harmonogramu budowy autostrady, z ostatecznym ustaleniem kategorii ochrony infrastruktury autostrad, co pozwoli na zweryfikowanie biznesplanu i programu naprawczego.
- Dotychczasowe działania Agencji Budowy i Eksploatacji Autostrad oraz Generalnej Dyrekcji Dróg Publicznych z uwagi na rozbieżność prawa, postawiły nas w sytuacji faktów dokonanych. - mówi dyrektor Wywioł - Rozumiejąc potrzebę budowy autostrad w aglomeracji śląskiej, ze względu na bardzo poważne techniczno- ekonomiczne i społeczne konsekwencje, jakie niesie za sobą realizacja tej inwestycji, nie jesteśmy w stanie zaakceptować wynikających z tego ograniczeń, bez jednoznacznego stanowiska Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy. Jednakże już teraz, dopóki tej inwestycji nie rozpoczęto, zintensyfikowaliśmy wydobycie węgla w pasie autostrady.