Małe i średnie przedsiębiorstwa odgrywają szczególną rolę w gospodarce krajów Unii Europejskiej. Według przedstawiciela Dyrektoriatu Generalnego XXII Komisji Europejskiej w Unii Europejskiej w sektorze tym znajduje zatrudnienie 2/3 ogółu pracujących. Małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią bowiem aż 99,8% funkcjonujących podmiotów gospodarczych.
Również w Polsce, w latach 1993 – 1996, sektor ten wyraźnie się rozrastał. Liczba małych i średnich przedsiębiorstw zarejestrowanych w systemie REGON wyniosła 2373 tys. co stanowi 99,15%. Zatrudniają one 59,2% ogółu pracujących. Udział tych przedsiębiorstw w przychodzie ze sprzedaży produktów i towarów wyniósł w 1996r. 46 proc.
Tzw. mikroprzedsiębiorstwa, do 5 pracowników, łącznie zatrudniające ok. 2,6 mln osób, stanowią prawie 91% ogółu małych i średnich przedsiębiorstw. I Dynamiczny rozwój MiŚP doprowadził w latach 1993-1996 do utworzenia ponad 209 tysięcy miejsc pracy. Również wśród członków GIPH, 28 podmiotów gospodarczych zatrudniających łącznie 2.117 osób, spełnia kryteria MiŚP (małych i średnich przedsiębiorstw).
W Polsce, podobnie jak w krajach Unii Europejskiej, przedsiębiorstwa te odgrywają i odgrywać będą kluczową rolę w krajowej gospodarce stanowiąc bardzo ważne źródło wzrostu gospodarczego i czynnik ograniczania bezrobocia. Stąd konieczność podejmowania działań wspierających te inicjatywy w zakresie legislacji, finansów, pomocy organizacyjnej i prawnej ze strony zarówno administracji rządowej, samorządów terytorialnych jak i gospodarczych. Znaczne odstawanie rodzimych MiŚP od europejskich standardów, przy rezygnacji z różnych ochronnych barier celnych i innych, stwarzają zagrożenia dla ich dalszego rozwoju.
W ramach programu "Promocja zatrudnienia i rozwój służb zatrudnienia" zrealizowano "Projekt Rozwoju Małej Przedsiębiorczości". System ten tworzy obecnie: 61 ośrodków wspierania przedsiębiorczości (szkolenie i doradztwo), 34 Fundusze Rozwoju Przedsiębiorczości (kapitał na rozpoczęcie działalności) oraz 31 Inkubatorów Przedsiębiorczości (udostępnienie uzbrojonych terenów, pomoc prawna, organizacyjna i techniczna).
W województwie śląskim działają m.in. biura pomocy zawodowej przy spółkach węglowych, Górnicza Agencja Pracy w Katowicach oraz Centrum Doradztwa i Usług dla MiŚP przy Głównym Instytucie Górnictwa. Instytucje te pomagają firmom w dopływie technologii, w rozwiązywaniu problemów związanych z przemieszczaniem pracowników oraz specjalistycznymi szkoleniami.
Jednym z bardziej znanych jest program Phare`98, który będzie finansować m.in. przekwalifikowania zawodowe, pożyczki na rozpoczęcie działalności gospodarczej przez pracowników odchodzących z górnictwa oraz subsydiowanie odsetek od kredytów bankowych dla małych i średnich przedsiębiorstw spoza górnictwa, tworzących miejsca pracy dla byłych górników.
Specjalne Strefy Ekonomiczne (SSE) są elementem pomocy państwa dla regionów, w których odbywa się restrukturyzacja przemysłu. W SSE obowiązują regulacje prawne sprzyjające napływowi kapitału i inwestycji zagranicznych. Do dziś utworzono w kraju 20 stref na okres 20 lat i dwa parki technologiczne. W naszym regionie funkcjonują cztery podstrefy Katowickiej Strefy Specjalnej - w Gliwicach, Sosnowcu, Tychach i w Żorach. Z udostępnionych informacji wynika, iż do końca 1998r. inwestorzy wnieśli do SSE ok.1 mld USD kapitału tworząc ok.11,5 tys. miejsc pracy.
Pomoc finansowa realizowana jest przez Polską Agencję Rozwoju Regionalnego. W ramach tego programu warto wspomnieć o Funduszu "Dotacja" – funkcjonującym do wyczerpania środków finansowych w 1996r. i Funduszu Poręczeń – wspomagającym przedsiębiorstwa (poza handlem i rolnictwem) przez udzielanie poręczeń na realizację projektów inwestycyjnych. Przy Banku Gospodarstwa Krajowego działa Fundusz Poręczeń Kredytowych (zasilony środkami z budżetu państwa w wysokości 45 mln zł) współpracujący z 39 bankami, (w naszym regionie m.in. z Górnośląskim Bankiem Gospodarczym w Katowicach i z Bankiem Śląskim).
Poręczeniami mogą być objęte zaciągnięte w banku krajowym lub zagranicznym kredyty inwestycyjne oraz kredyty przeznaczone na zakup surowców czy materiałów przeznaczonych do produkcji. Wysokość udzielonego poręczenia nie może jednak przekraczać 70% kwoty, bez odsetek, przyznanego kredytu objętego poręczeniem. Zabezpieczeniem udzielonego poręczenia jest weksel in blanco kredytobiorcy z klauzulą "bez protestu" (z potwierdzeniem wniesienia opłaty skarbowej) wraz z deklaracją wekslową. Bank może ustanowić dodatkowe zabezpieczenie. Koszt poręczenia dla kredytobiorcy stanowi prowizja 1-2%. Z tytułu udzielonego poręczenia BGK pobiera jednorazową opłatę prowizyjną uzależnioną od okresu obowiązywania poręczenia i naliczaną od objętej poręczeniem kwoty. Zwiększenie dostępu do kapitału przeznaczonego na finansowanie nowo zakładanych małych i średnich przedsiębiorstw proponuje funkcjonujący w Katowicach Fundusz Górnośląski. Fundusz ten jest pierwszym w Polsce funduszem regionalnym.
Ciekawą propozycją może być nowy instrument finansowy, tzw. Europolisa, którą wdraża Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych. Ma ona zabezpieczyć eksportera przed niewypłacalnością kontrahenta i skutkami znacznego opóźniania płatności.
Europolisa przeznaczona jest przede wszystkim dla małych i średnich przedsiębiorstw wytwarzających towary lub usługi przeznaczone na eksport. Jej posiadacz może jako rekompensatę otrzymać odszkodowanie pokrywające 85% należności. Warunkiem starania się o odszkodowanie jest roczna wartość eksportu do 1 mln dolarów.
Niezależnie od tego w kraju funkcjonuje wiele tzw. niematerialnych instrumentów wspierania, m.in.: Krajowa Agencja i Fundacja Rozwoju Regionalnego oraz Krajowy System Usług. Agencje Rozwoju Regionalnego pomagają przedsiębiorcom w uruchomieniu i prowadzeniu działalności gospodarczej, natomiast KSU – ustanowiony z inicjatywy Polskiej Fundacji Promocji i Rozwoju MiŚP ukierunkowany jest na rozwój kompleksowego rynku usług.
Dla wspierania przepływu transferu technologii i pobudzania innowacyjności uruchomiono również specjalne programy. Obecnie w Agencji Techniki i Technologii tworzony jest system informacji technologicznej, który umożliwi zainteresowanym dostęp do bazy danych o innowacjach, w tym również na świecie. Działania te mają wpływać na poprawę standardów i jakości proponowanych usług oraz produktów.
Konieczna jest szybka nowelizacja ustawy o zamówieniach publicznych, która ułatwiłaby małym i średnim przedsiębiorstwom otrzymywanie takich zleceń. Znaczącym elementem pomocy dla małych firm może być poszerzenie rynku usług firm leasingowych. Jest to nadal stosunkowo mało popularna forma usług wśród teo typu przedsiębiorstw. Spośród członków GIPH leasingodawcą jest Przedsiębiorstwo Eksportu i Importu KOPEX S.A., w regionie działają m.in. Ekopol Górnośląski Sp. z o.o. z siedzibą w Chorzowie, Górnośląski Bank Gospodarczy S.A. – Katowice, Śląskie Towarzystwo Leasingowe S.A. – Katowice. W naszym regionie funkcjonują też tzw. fundusze venture capital czyli fundusze wysokiego ryzyka. Jest to np. Katowicka Agencja Rozwoju Regionalnego oferująca m.in. prócz kapitału doradztwo w zakresie prowadzenia przedsiębiorstwa. Inwestycje venture capital głównie koncentrują się w dużych przedsiębiorstwach. Na MiŚP w 1996r. przypadło tylko 38 % sumy zainwestowanych kapitałów.
Rząd w celu stworzenia warunków poprawnego funkcjonowania przedsiębiorstw przedstawił sejmowi do rozpatrzenia projekty ustaw - o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, podatku od osób fizycznych i zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych osiąganych przychodów. Najistotniejsze w tych ustawach ma być wykreowanie właściwych relacji między wielkością opodatkowania a zdolnością do samofinansowania działalności firm. Projekty te nie tylko zmierzają do ujednolicenia stawek podatku dochodowego ale wprowadzają również możliwość zawieszania płatności podatku przy uruchomianiu działalności, podniesienia roli kapitału zakładowego firm jako formy zabezpieczenia wierzycieli oraz możliwość rozliczania strat w ciągu 5 lat pod warunkiem, że obniżenie dochodu w każdym roku podatkowym nie przekroczy 50% kwoty strat.
Uruchomiono prace w ramach USAID GEMINI Small Business Project – w zakresie zbierania odpowiedniej jakości i ilości informacji dotyczącej działalności funduszy poręczeń kredytowych. Zasadniczym celem tego rozwiązania ma być zaproponowanie metodologii gromadzenia i prezentacja danych przez krajowe Stowarzyszenie Poręczeń Kredytowych. Efektem dostępności pełnej ale i taniej informacji może być poprawa współpracy z sektorem bankowym – czyli sprawność korzystania z poręczeń kredytowych.
Niedawno w Polsce uruchomiono Centrum Korespondencyjne Euro – Info przy Departamencie Informacji i Komunikacji Społecznej Komitetu Integracji Europejskiej. Zadaniem Centrum jest udzielanie podstawowych informacji o Unii Europejskiej oraz programach pomocy UE dla przedsiębiorstw. Niebawem utworzonych zostanie 11 terenowych sieci informacyjnych Euro – Info (w tym jedna chce utworzyć GIG). Nadmienić warto, iż w ramach uzgadnianego obecnie w resortach rządowego projektu "Polityki Rządu wobec Małych i Średnich Przedsiębiorstw do 2002r." przewiduje się uruchomienie szeregu instrumentów wspierania a tym samym poprawy konkurencyjności. Instrumenty te obejmują politykę gospodarczą, finansowanie, edukację, doradztwo i szeroką informację.