|
Rozmowa z prezesem Wyższego Urzędu Górniczego -- Wojciechem BRADECKIM -Jaki wpływ na działalność urzędów górniczych wywiera reforma wprowadzana w górnictwie węgla kamiennego? -Założenia programu reformy górnictwa węgla kamiennego przewidują dostosowanie tego sektora przemysłu do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej. Restrukturyzację charakteryzuje dominacja czynnika ekonomicznego, wspieranego instrumentami osłonowymi pakietu socjalnego. Wdrażając program reformy nie można zapomnieć o wartościach najwyższych – życiu i zdrowiu górników, bezpieczeństwie ludzi i mienia. Służyć im powinny działania w sferze zarządzania bezpieczeństwem, dostosowane do warunków i sytuacji jakie niesie ze sobą reforma. W trakcie likwidacji kopalń obserwuje się nasilenie zagrożeń naturalnych oraz górniczo-technicznych. Na skutek odcięcia wentylacyjnego znacznej części wyrobisk górniczych, następuje zwiększone wydzielanie niebezpiecznych i szkodliwych gazów, które mogą przedostać się do atmosfery kopalnianej. Istotnym dla zakładu górniczego zagrożeniem w likwidowanej kopalni jest zagrożenie pożarowe, będące wynikiem samozapalenia się pozostawionych resztek węgla. Koncentracja wydobycia powoduje znaczny wzrost zapylenia w wyrobiskach górniczych, co ma wpływ na bezpieczeństwo i zdrowie pracujących w nich ludzi. Skutki restrukturyzacji technicznej zauważalne są zarówno w likwidowanych jak i modernizowanych zakładach górniczych. Następuje zmniejszenie ilości czynnych wyrobisk, koncentracja robót górniczych oraz załogi w wyodrębnionych rejonach zakładu górniczego, skupienie w ograniczonej przestrzeni wyrobisk znacznej ilości maszyn i urządzeń górniczych, a przez to zwiększanie stopnia narażenia pracowników na wypadki powodowane bezpośrednim kontaktem ze środkami technicznymi. W wyniku natężenia robót górniczych powiększeniu ulegają szkodliwe wpływy na powierzchnię i obiekty budowlane. W procesie likwidacji powstają rodzajowo nowe zagrożenia, powodowane robotami rozbiórkowymi obiektów budowlanych. Występują liczne problemy ochrony środowiska. Zaprzestanie odwadniania nieczynnych kopalń stwarza zagrożenie dla kopalń sąsiednich. Zakres i specyfika zachodzących procesów wymusiła dokonanie stosownej przebudowy modelu sprawowania nadzoru i kontroli nad zakładami górniczymi. W tym celu opracowano w Wyższym Urzędzie Górniczym strategię działania organów nadzoru górniczego, w której określono cele i zadania uwzględniające aktualne warunki górnictwa. Ograniczono wykonywanie inspekcji indywidualnych na rzecz inspekcji problemowych. We wszystkich okręgowych urzędach górniczych wzmocniono kadrowo służby specjalistycznego nadzoru budowlanego w dziedzinie górnictwa. W planach pracy urzędów górniczych szczególny nacisk położono na problematykę egzekwowania obowiązków w zakresie bezpieczeństwa powszechnego i ochrony środowiska. Dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych zobowiązani zostali do ścisłej współpracy z organami samorządu terytorialnego. Przy Wyższym Urzędzie Górniczym utworzono centralną składnicę dokumentacji mierniczo-geologicznej likwidowanych kopalń. Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 8 grudnia 1998 roku zmienione zostały w dostosowaniu do aktualnych zadań granice właściwości miejscowej urzędów górniczych na terenie kraju. -Co należy powiedzieć o poziomie bezpieczeństwa pracy w polskim górnictwie na tle wypadkowości zanotowanej w 1998 roku, jakie były główne przyczyny wypadków w zakładach górniczych? -Rok 1998 charakteryzował się spadkiem ogólnej ilości wypadków w górnictwie. Odnotowano jednak wzrost liczby wypadków śmiertelnych i ciężkich. Był to kolejny rok utrzymującej się na przestrzeni ostatniej dekady mijającego wieku - malejącej tendencji wypadkowości w górnictwie. Ogólna liczba wypadków w górnictwie w ubiegłym roku wyniosła 7768, w tym było 48 wypadków śmiertelnych i 46 ciężkich. W górnictwie węgla kamiennego zanotowano 31 wypadków śmiertelnych. W stosunku do roku poprzedzającego nastąpił 25 procentowy spadek wypadkowości ogólnej. Same jednak wskaźniki liczbowe i ich porównywanie nie obrazują w pełni poziomu bezpieczeństwa w górnictwie. Konieczna jest szczegółowa analiza przyczyn i okoliczności zdarzeń, które wypadki te powodują. Z roku na rok bowiem zmianie ulega sytuacja w kopalniach. Inny jest poziom wyposażenia technicznego i organizacja robót, odmienne są warunki geologiczno-górnicze i występujące zagrożenia. Zasadniczymi przyczynami wypadków śmiertelnych i ciężkich jakie zaistniały w 1998 roku były błędy polegające między innymi na: nie przestrzeganiu ustalonych rygorów technologicznych i organizacyjnych, stosowaniu ryzykownych metod pracy, niewłaściwym wykonywaniu przez osoby dozoru kontroli prowadzonych robót, wadliwym opracowaniu technologii, regulaminów i instrukcji lub ich braku. Niewątpliwie na poziom bezpieczeństwa wywarła również wpływ destabilizacja kadrowa osób dozoru i wysoko kwalifikowanych pracowników, a także obciążenie stresem wynikającym z niepewności zatrudnienia. Wypadki generowane były na ogół nie przez pracowników wykonujących pracę, lecz przez osoby źle ją organizujące. Klasycznym tego przykładem był wypadek zbiorowy w KWK „Niwka-Modrzejów", gdzie miało miejsce naruszenie podstawowych przepisów przez osoby dozoru. -Czy Wyższy Urząd Górniczy prowadzi działania zmierzające do zapobieżenia niebezpiecznym zdarzeniom w górnictwie? Jakie wnioski wyciągnięto z analizy przyczyn wypadku w kopalni „Niwka-Modrzejów"? -Urzędy górnicze sprawują nadzór i kontrolę nad zakładami górniczymi wydobywającymi kopaliny podstawowe. Nadzorem obejmują sprawy bezpieczeństwa i higieny pracy, bezpieczeństwa pożarowego, ratownictwa górniczego, gospodarki złożami kopalin w procesie ich wydobywania, ochrony środowiska, zapobiegania szkodom, budowy i likwidacji zakładów górniczych. Wykonywanie nadzoru i kontroli nad zakładami górniczymi polega w szczególności na: stwierdzaniu kwalifikacji osób kierownictwa i dozoru ruchu zakładów górniczych, zatwierdzaniu planów ruchu, zaliczaniu złóż kopalin lub wyrobisk do odpowiednich stopni zagrożeń naturalnych, dopuszczaniu do stosowania w zakładach górniczych maszyn, urządzeń i materiałów, nakazywaniu usunięcia nieprawidłowości wynikających z naruszenia przepisów, wstrzymywaniu ruchu zakładu górniczego, a także na badaniu prawidłowości rozwiązań technicznych. W sprawach wprowadzania rozwiązań o istotnym dla bezpieczeństwa znaczeniu zasięgamy opinii działających przy Wyższym Urzędzie Górniczym komisji specjalistycznych. Przy wykonywaniu zadań przez pracowników inspekcyjno-technicznych w kontaktach z pracownikami przedsiębiorcy preferujemy styl partnerski. Staramy się służyć osobom kierownictwa i dozoru radą i pomocą wszędzie tam, gdzie jest to możliwe. Aktywnie uczestniczymy w licznych, krajowych i międzynarodowych konferencjach naukowo-technicznych dotyczących górnictwa. Na łamach wydawanego przez WUG miesięcznika Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie popularyzujemy wiedzę techniczną, wyjaśniamy przepisy prawa, informujemy o przyczynach wypadków i niebezpiecznych zdarzeń. W ramach podpisanych porozumień współpracujemy z centralami działających w górnictwie związków zawodowych. Egzekwujemy wykonanie poleceń pokontrolnych będących wynikiem prac komisji badających przyczyny i okoliczności nieszczęśliwych wypadków i zdarzeń. Inspirujemy ustanawianie przez Komitet Badań Naukowych tematów badawczych służących poznaniu występujących w górnictwie zagrożeń i ich opanowywaniu. Tam gdzie występuje taka potrzeba wnioskujemy w trybie przewidzianym dla nowelizacji, dokonanie zmian w przepisach. Komisja badająca przyczyny i okoliczności wypadku zbiorowego w kopalni „Niwka-Modrzejów" ustaliła 22 wnioski adresowane do zakładów górniczych, jednostek ratownictwa górniczego, zaplecza naukowo-technicznego, producentów sprzętu ratowniczego oraz wnioski dotyczące zmian w przepisach górniczych. W szczególności, w rezultacie realizacji wniosków nakazano uzupełnienie wyposażenia służb wentylacyjnych i ratowniczych kopalń w indywidualne przyrządy do pomiaru parametrów wentylacyjno-klimatycznych. Ustalono zasadę, że otwieranie wyrobisk izolowanych, a także penetrację nieczynnych wyrobisk prowadzić się będzie na zasadach akcji ratowniczej. Zweryfikowano zakres niezbędnych badań lekarskich ratowników górniczych przed wejściem do akcji. Rozpoczęto dokumentowanie ilości godzin przepracowanych przez ratowników z użyciem aparatu oddechowego. Zgłoszono potrzebę opracowania procedury systemu zarządzania bezpieczeństwem dla prowadzenia akcji ratowniczych. Producenci powinni wprowadzić zmiany konstrukcyjne w aparatach oddechowych, poprawiające komfort pracy ratowników. Opracowano projekt rozporządzenia Ministra Gospodarki zmieniającego rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 8 lutego 1995 r. w sprawie organizacji, zadań i wyposażenia ratownictwa górniczego przedsiębiorcy i podmiotu zawodowo trudniącego się ratownictwem górniczym oraz prowadzenia akcji ratowniczych. W projekcie zaostrzono wymogi przy zatrudnianiu zastępów ratowniczych w akcjach, celem zapewnienia bezpieczeństwa ratownikom. Ustalono zasady prowadzenia akcji w warunkach współwystępowania zagrożeń. W szerokim zakresie uwzględniono wnioski i propozycje zgłoszone przez Związek Zawodowy Ratowników Górniczych w Polsce. -Organy nadzoru górniczego wspierają wprowadzanie do zakładów górniczych systemów zarządzania bezpieczeństwem pracy. Czy Pańskim zdaniem wdrożenie ich spowoduje istotną poprawę? - Organy nadzoru górniczego stanowią jedno z ogniw systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy w górnictwie. Wyższy Urząd Górniczy z uwagą śledzi postęp nauki w tym zakresie i inspiruje określone działania. Zarządzanie bezpieczeństwem obejmuje wszystkie dziedziny działalności górniczej i wymaga ciągłego doskonalenia i podnoszenia efektywności. Konkretnym osiągnięciem było w ostatnim czasie między innymi: wprowadzenie systemów metanometrii automatycznej, metod wczesnego wykrywania pożarów, eliminowanie wykonywania pod ziemią prac spawalniczych, a także powołanie specjalistycznych komisji dla opiniowania stanu rozpoznania i sposobów zwalczania zagrożeń naturalnych. Dokonano nowelizacji przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, nakładając obowiązki w zakresie szkolenia pracowników zakładów górniczych. Wdrażanie systemów zarządzania bezpieczeństwem wprowadza się w oparciu o wykorzystanie dotychczasowych osiągnięć i wyznaczenie nowych jakościowo zadań pozostających w zgodzie z obowiązującymi w górnictwie przepisami. W Wyższym Urzędzie Górniczym przy współpracy specjalistów z okręgowych urzędów górniczych przystąpiono do opracowania wytycznych nadzoru i kontroli systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy w zakładach górniczych. W pierwszej kolejności opracowano i wprowadzono do stosowania wytyczne nadzoru i kontroli: transportu linowego i lokomotywowego w podziemnych zakładach górniczych, wykonywania robót w warunkach zagrożenia tąpaniami oraz w warunkach zagrożenia metanowego. Przy określaniu nowych zadań postanowiono traktować bezpieczeństwo pracy na równi z produkcją, uznając potrzebę zaangażowania w zarządzaniu nim wszystkich pracowników. Za najważniejsze elementy systemu uznano ocenę ryzyka oraz szkolenie pracowników. Przedstawiciele Wyższego Urzędu Górniczego wzięli udział wraz z przedstawicielami Głównego Instytutu Górnictwa w audicie certyfikującym System Zarządzania Bezpieczeństwem Pracy w KWK „Borynia", która jako pierwsza z kopalń wdrożyła ten system w zakładzie górniczym. -Na czym polega istota przygotowywanej nowelizacji przepisów prawa geologicznego i górniczego? - Główne kierunki zmian prawa geologicznego i górniczego wytyczone zostały w wyniku wspólnych ustaleń z Ministrem Gospodarki oraz Głównym Geologiem Kraju. Zmiany podyktowane zostały potrzebą dostosowania przepisów do wymagań Konstytucji RP oraz do całego porządku prawnego, reformy administracji rządowej i samorządowej, a także do prawa obowiązującego w Unii Europejskiej. Zakładają one wzmocnienie kompetencji organów administracji geologicznej i nadzoru górniczego, wzmożenie ochrony złóż kopalin, wypełnienie istniejących luk prawnych oraz usunięcie rozwiązań wadliwych. Projekt przewiduje w szczególności skreślanie upadłości przedsiębiorcy z katalogu przyczyn powodujących wygaśnięcie koncesji. W obszarze regulacji dotyczących odpowiedzialności przedsiębiorcy za wyrządzone szkody, przyjęto propozycję, by w odniesieniu do naprawiania szkód w gruntach rolnych i leśnych stosować zasady identyczne jak dla pozostałych nieruchomości. Przyjęto zasadę, by pozasądowa ugoda o naprawienie szkód wyrządzonych ruchem zakładu górniczego, stanowiła tytuł egzekucyjny w rozumieniu Kodeksu postępowania cywilnego. Przewidziano możliwość obciążenia poszkodowanego przez sąd kosztami postępowania procesowego w szczególnie uzasadnionych wypadkach. W związku z decentralizacją państwa kompetencje w zakresie udzielania koncesji na poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin pospolitych na powierzchni nie przekraczającej 2 ha i przewidywanym rocznym wydobyciu kopaliny nie większym niż 10 tys. m3 przeniesione zostały na szczebel powiatu. Projektowane zmiany dotyczą również ochrony złóż, poprzez nałożenie na likwidującego zakład górniczy obowiązku takiego zabezpieczenia nie wykorzystanej części złoża kopaliny, aby późniejsze jej wydobywanie nie zostało uniemożliwione. Projekt ustawy nowelizacyjnej wymaga dalszych jeszcze uzgodnień i konsultacji. Byłoby pożądane aby ustawa została uchwalona w 1999 roku. -W jakim stopniu Wyższy Urząd Górniczy zaangażowany jest w prace dotyczące integracji europejskiej w ramach Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej? -Biorąc udział w pracach nad tworzeniem Narodowego Programu Wyższy Urząd Górniczy zaproponował uwzględnienie w nim odrębnego priorytetu dotyczącego dostosowania systemu oceny pod względem bezpieczeństwa maszyn urządzeń i materiałów stosowanych w górnictwie do wymagań określonych w prawie wspólnotowym. W projekcie zmian prawa geologicznego i górniczego wnioskowaliśmy między innymi wprowadzenie przepisu zapewniającego korelację tego prawa z projektem ustawy o krajowym systemie oceny zgodności, która stanowić będzie trzon nowego, odpowiadającego wymaganiom unijnym, systemu oceny zgodności w Polsce. Pozwoli to dostosować krajowe przepisy dotyczące bezpieczeństwa maszyn i urządzeń górniczych do wymagań określonych w prawie wspólnotowym. Przeprowadzona w Wyższym Urzędzie Górniczym analiza dyrektyw Unii Europejskiej 92/91/EEC i 92/104/EEC, dotyczących minimalnych wymagań w zakresie poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników górnictwa otworowego odkrywkowego i podziemnego, wykazała potrzebę uwzględnienia pewnych zmian w obowiązujących aktualnie w górnictwie przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy. Głównym kierunkiem tych zmian jest wprowadzenie obowiązku sporządzania przez przedsiębiorcę tzw. dokumentu bezpieczeństwa. Wymagania dyrektyw kładą nacisk na pełne zaangażowanie zarówno pracodawców jak i pracowników w zapewnienie bezpiecznych warunków pracy. Dlatego też wspomniany dokument bezpieczeństwa musi być stale aktualizowany. W związku z wspomnianą przeze mnie potrzebą zmian, Wyższy Urząd Górniczy przygotował stosowny projekt priorytetu, który po uzgodnieniu z Ministerstwem Gospodarki i Ministerstwem Pracy i Polityki Socjalnej rozszerzy listę zadań ujętych w NPPC. -Można powiedzieć, że Wyższy Urząd Górniczy jest otwarty, współpracuje z instytucjami naukowymi, ze związkami zawodowymi, międzynarodowymi gremiami górniczymi. Kontakty z Górniczą Izbą Przemysłowo-Handlową są także partnerskie? - Współpraca Wyższego Urzędu Górniczego z Górniczą Izbą Przemysłowo-Handlową kształtuje się pomyślnie od szeregu lat i zapoczątkowana została wspólnymi przedsięwzięciami mającymi na celu dopasowanie modelu polskiego górnictwa do realiów dokonujących się w państwie przemian ustrojowych. Towarzyszyła ona szeroko zakrojonej publicznej dyskusji nad koncepcją nowego prawa geologicznego i górniczego, które weszło w życie w 1994 roku. Zaowocowała wypracowaniem szeregu ważnych dla przemysłu wydobywczego i załóg górniczych rozwiązań legislacyjnych, dotyczących sfery ekonomicznej, socjalnej i technicznej górnictwa. W pracach działającego przy Wyższym Urzędzie Górniczym zespołu analizującego stosowanie w praktyce przepisów prawa geologicznego i górniczego uczestniczy stale reprezentant Górniczej Izby Przemysłowo- Handlowej, prezentując stanowisko Izby w istotnych dla górnictwa kwestiach: zwalczania zagrożeń, gospodarki zasobami kopalin, bezpieczeństwa powszechnego i ochrony środowiska. Nadto przedstawiciel Izby bierze jako członek udział w pracach Komisji Bezpieczeństwa Pracy w Górnictwie, opiniującej i wytyczającej strategiczne kierunki działania organów nadzoru górniczego. Współpraca nasza ma także w licznych płaszczyznach charakter roboczy, wspomnieć wypada przygotowanie przez grupy robocze wspólnych opracowań, a także działania na rzecz ukształtowania warunków porozumienia przedsiębiorców z organami samorządu terytorialnego w ramach Górniczego Forum Dyskusyjnego. Jest dla nas Górnicza Izba Przemysłowo-Handlowa ważnym partnerem w osiąganiu założonych celów strategicznych, liczymy na dalsze jej wsparcie dla poczynań służących dobru polskiego górnictwa. Dziękuję za rozmowę. |
Rozmawiał: Piotr Dziewit  |