|
Sektor górniczy nadal należy do szybko rozwijających się dziedzin gospodarki RPA. Dochody z eksportu minerałów mają wzrosnąć w roku 2002 do 18mld USD, w porównaniu do 14 mld w roku 1996. W 1996 r. produkcja węgla w RPA wyniosła 266 mln ton (dla porównania w 1995 - 259 mln ton), z czego około 206 mln ton stanowiło produkt sprzedawalny na rynku. Około 96% z owych 206 mln ton węgla dostarczone zostało przez kopalnie kontrolowane poprzez sześć wielkich grup kapitałowych: 37% Ingwe (dawny Gencor), 22,7% Amcoal (Anglo American), 21,5% Sasol, 7,3% Iscor, 3,8% JCI i 3,5% przez Duiker Mining. Pozostałe 4% dostarczyło 12 pomniejszych firm. W ostatnich latach w RPA proporcje w wydobyciu węgla z kopalń podziemnych i odkrywkowych prawie się wyrównały i obecnie wynoszą 49:51. Liczba kopalń zacznie się zmniejszyła, głównie w wyniku połączeń oraz drogą wykupu przez firmy większe i wynosi 62 (1996r.), w porównaniu do 112 w roku 1986. Wśród tej liczby 7 największych kopalń dostarczyło 51,3% całej produkcji (kopalnie o wydobyciu ponad 10 mln ton rocznie), 16 średniej wielkości zakładów wydobyło 37,4% a pozostałe 11,3% pochodziło z 39 mniejszych kopalń. W rezultacie wzrostu produkcji w kopalniach odkrywkowych zatrudnienie w górnictwie węglowym spadło z 116 000 ludzi w 1986 do nieco ponad 60 000 w 1996 roku. Eksport węgla wyniósł w roku 1996 60,2 mln ton, przy czym 52,5% tej ilości zostało wysłane do krajów Unii Europejskiej, 40,7% na Środkowy i Daleki Wschód, 4,2% do Ameryki Południowej i 2,6% do Afryki. Sprzedaż na rynku krajowym wyniosła 146 mln ton. Głównym odbiorcą była energetyka (Eskom) - 84,5 mln ton. Przemysł zakupił 51,5 mln ton, przy czym zapotrzebowanie na antracyt wyniosło 6,2 mln ton (spadek o 1,2 mln ton w stosunku do roku ubiegłego). Sektor gospodarstw domowych to około 5,2 mln ton, co stanowi spadek o 1,5 mln ton. Zużycie tego węgla jest monitorowane w ramach rządowego programu „paliwa bezdymne", którego celem jest zmniejszenie zanieczyszczenia spowodowanego spalaniem węgla w gęsto zaludnionych regionach kraju. Wyniki badań powinny być znane w niedługim czasie. Obecnie, w ramach tego programu, testowane jest spalanie węgli o niewielkiej zawartości części lotnych i węgli antracytowych. Jakkolwiek węgiel w opinii analityków nadal utrzyma swoją mocną pozycję na rynku przez następne 10 – 15 lat, największy rynek dla południowo afrykańskiego węgla, jakim są kraje Unii Europejskiej, nie wygląda zachęcająco, pomimo przewidywanego wzrostu zapotrzebowania do roku 2000 do wielkości około 140 mln ton. Inne wydarzenia na arenie międzynarodowej powodują również, że wzrost zapotrzebowania jak na razie nie jest taki jakiego się spodziewano, ale producenci południowoafrykańscy nadal prowadzą działalność inwestycyjną mającą w efekcie zwiększyć produkcję. Na rynku krajowym największy odbiorca, Eskom, nadal zwiększać będzie produkcję elektryczności aby wypełnić swoją misję pełnej elektryfikacji kraju. Problem pokrycia wzrastających potrzeb wewnętrznych powinien, według niektórych, być rozwiązany przez poprawę efektywności wykorzystania istniejących rezerw węgla a nie wzrost dostaw do elektrowni. Zasoby mineralne w RPA należą do jednych z najbogatszych w świecie. Kraj ten zajmuje pierwsze miejsce w świecie pod względem rezerw 6 minerałów (tabela 1) oraz pierwsze miejsce w świecie pod względem wielkości wydobycia 8 minerałów (tabela 2). W gospodarce kraju górnictwo, mimo malejącego stopniowo znaczenia, nadal odgrywa znaczącą rolę, wytwarzając ponad 8% PKB oraz zatrudniając ponad 450 tysięcy pracowników. Faktyczna liczba ludzi związanych z tym sektorem jest znacznie wyższa ponieważ jeden górnik w RPA przeciętnie utrzymuje 10 osób, zaś na każdych trzech górników przypada jedna osoba zatrudniona w przemyśle związanym z górnictwem. Szczególnie istotna jest rola górnictwa RPA w wytwarzaniu dochodów z eksportu – ponad 40%. Przy wyliczeniu wartości przetworzonych produktów mineralnych, np. stopów żelaza i stali, udział przemysłu mineralnego w eksporcie przekracza 60%. Występują zmiany w znaczeniu poszczególnych surowców mineralnych. Spada stopniowo udział wydobycia złota (40,7%) i diamentów (ok. 5%) w całym sektorze górniczym; wzrasta natomiast wartość wydobycia węgla (23%) - drugi eksporter węgla w świecie, oraz rud metali. Nadal jednak złoto odgrywa szczególną rolę w gospodarce kraju – około 20% wpływów eksportowych pochodzi z jego sprzedaży. Praktycznie całe wydobycie minerałów znajduje się w rękach prywatnych. Państwo sprawuje jedynie funkcje regulacyjne i kontrolne wobec sektora górniczego ( patrz - schemat Ministerstwa Zasobów Mineralnych i Energetyki). Cechą charakterystyczną sektora górniczego RPA jest to, że zdominowany jest on przez pięć potężnych korporacji zwanych „domami górniczymi" (Mining Houses): Anglo American Corporation, Rand Mines, Gold Field of South Africa. Gencor, Anglovaal. Zdominowały one wydobycie, przetwarzanie i sprzedaż złota, platyny, węgla, diamentów, uranu, cynku i srebra. Specjalną rolę odgrywa CSO (Central Selling Organisation) – handlowa organizacja koncernu DeBeers, nadal utrzymująca kontrolę nad światowym handlem diamentami. Początkowo koncerny te były typowymi firmami górniczymi, stopniowo przekształciły się w potężne holdingi finansowo-przemysłowe, kontrolujące znaczną część gospodarki kraju. O ich znaczeniu może najlepiej świadczyć przykład Anglo American, który kontroluje 25% udziałów na giełdzie w Johannesburgu – dwunastej pod względem wielkości na świecie. Poza wymienionymi pięcioma największym domami górniczymi istnieje jeszcze szereg innych ugrupowań, z których dwa mają największe znaczenie: ISCOR – wydobycie węgla, rudy żelaza oraz produkcja stali; SASOL – wydobycie i przetwórstwo na skalę przemysłową węgla na paliwa płynne oraz produkcja chemiczna. Najważniejsze instytucje i organizacje związane z sektorem górniczym to: Południowo Afrykańska Izba Górnicza (Sotuh African Chamber of Mines). Jedna z największych w RPA organizacji pracodawców grupującą większość przedstawicieli prywatnego sektora górniczego. Celem Izby jest świadczenie usług zrzeszonym podmiotom, jak również promocja ich interesów. Z Izbą związanych jest kilka firm, w tym część niezależnych, które świadczą specjalistyczne usługi przemysłowi wydobywczemu. Zaliczają się do nich: Rand Rafinery (rafineria), The Employment Bureau of Africa (Afrykańskie Biuro Zatrudnienia), TEBA-Cash, Rand Mutual Hospital, Rand Mutual Assurance (ubezpieczenia), Rescue Training Service (Biuro Usług Szkolenia Ratowniczego), Nuclear Fuels Corporation of South Africa – NUCOR (Korporacja Paliw Nuklearnych RPA), Employee Assistance Program (Program Pomocy Pracownikom), Environmental Management Services (Biuro Usług Zarządzania Środowiskiem). Mintek. Jest organizacją częściowo finansowaną przez rząd. Głównym jej zadaniem jest prowadzenie badań i wdrożeń w zakresie metalurgii, udostępnianie tych informacji zainteresowanym organizacjom w celu zwiększenia opłacalności tego sektora w RPA. Rada ds. Badań Naukowych i Przemysłowych (CSIR – Council for Scientific and Industrial Research). Jest największą organizacją w Afryce zajmującą się badaniem, rozwojem i wprowadzaniem rozwiązań technologicznych z zakresu m.in. aeronautyki, budownictwa, komunikacji, przemysłu, w tym spożywczego, infrastruktury, górnictwa, tekstyliów i ochrony środowiska. RPA produkuje 50% energii elektrycznej wytwarzanej na kontynencie afrykańskim. Należy ona do najtańszej na świecie. RPA dysponuje siódmymi w świecie pod względem wielkości rezerwami węgla nadającymi się do wydobycia (55 mld ton). Przy obecnym poziomie wydobycia zasobów tych wystarczy na co najmniej 100 lat. Węgiel jest tam w 70% źródłem energii pierwotnej. Przy nikłych zasobach ropy naftowej, w okresie sankcji gospodarczych, RPA rozwinęła na skalę przemysłową produkcję paliw płynnych z węgla. Aktualnie rocznie przetwarza się w ten sposób około 40 mln ton węgla. Zasoby gazu są niewielkie (20 bln m3). Niewielkie znaczenie w bilansie energetycznym ma energia wodna – 2300 MW. Republika Południowej Afryki posiada jedyną na kontynencie afrykańskim elektrownię atomową, która dostarcza niecały 1% energii. Potencjalnie bardzo duże znaczenie może mieć w przyszłości przetwarzanie energii słonecznej. Najważniejszymi nośnikami energetycznymi są: paliwa płynne – 30%, elektryczność – 25%, węgiel – 24%, biomasa – 20%, gaz – 1%. RPA zużywa około 20 mld litrów paliw płynnych rocznie, przy czym 38% tej ilości pochodzi z syntetycznych paliw płynnych wytwarzanych w efekcie przemysłowej gazyfikacji węgla w zakładach Sasolu. Ponad połowa energii zużywana jest przez przemysł – węgiel i energia elektryczna. Transport zużywa 25% energii –głownie benzyny i ropy napędowej. Gospodarstwa domowe zużywają 20%. Pomiędzy gospodarstwami występują wyraźne różnice. Pięćdziesiąt procent gospodarstw nie ma dostępu do energii elektrycznej. Polegają one w znacznej mierze na drewnie, parafinie, węglu i świecach. W wielu przypadkach drzewa zostały wycięte, a posiadane zasoby finansowe z trudem wystarczają na zakup parafiny. W nisko dochodowych gospodarstwach domowych, posiadających dostęp do energii elektrycznej, korzystanie z kilku źródeł paliwa jest normą. Rolnictwo zużywa 3% energii. Parapaństwowa organizacja ESKOM wytwarza 95% energii elektrycznej RPA. Jest to czwarty pod względem wielkości producent energii elektrycznej na świecie, o potencjale produkcyjnym wynoszącym 39 000MW. ESKOM zatrudnia 42 000 pracowników. Należą do niego również przesyłowe linie energetyczne. Jest on też główną organizacją odpowiedzialną za ambitny plan doprowadzenia prądu do 400 tysięcy domostw. Według danych za rok 1994 – 94% wytwarzanej energii elektrycznej pochodzi z elektrowni opalanych węglem, 5% z elektrowni atomowej, poniżej 1% z elektrowni wodnych i opalanych gazem. "Wystąpił kryzys w sektorze wydobycia złota związany ze spadkiem cen złota, niską zawartością złota 5g/tonę rudy, głęboko zalegającymi pokładami – wydobycie na głębokości do 2 – 3 km, niską wydajnością pracy. W 1997 zwolniono 60 tysięcy pracowników. Nadal, przy średnich kosztach wydobycia złota rzędu 282 USD/uncję, 14 kopalń złota (2/5 istniejących) zatrudniające 130 tysięcy ludzi, jest deficytowych. Obserwowana jest ekspansja Domów Górniczych RPA zarówno na kontynencie afrykańskim (Anglo American – kopalnie miedzi i kobaltu w Zairze, cynku w Namibii; Anglovaal –kopalnie złota w Ghanie, Mali, Tanzanii), Australii (Ingwe – kopalnie węgla), Azji (Iscor – Kazachstan – złoto i inne metale), Ameryce Południowej (Minorco – eksploatacja węgla w Kolumbii i budowa portu załadunkowego), Ameryce Północnej (Gencor – złoto w Kanadzie). "Obecnie prowadzona jest reorganizacja Domów Górniczych – wydzielenie z Gencor – Billiton – kopalnie rud metali podstawowych i węgla; wydzielenie z Anglovaal – Avgold – grupującej kopalnie złota; utworzenie Gold Fields z połączenia kopalń złota Domów Górniczych Gencor i Gold Fields of S.A. "Notuje się pozyskiwanie kapitału na giełdach zagranicznych (wyodrębniony z Gencor Dom Górniczy Billiton uzyskał 1 mld USD ze sprzedaży akcji na giełdzie londyńskiej) "Nastąpiło wejście „czarnego" biznesu do sektora górniczego – wykupienie większości akcji Domu Górniczego JCI przez African Mining Group; powstanie Węglowego Domu Górniczego – Kuyasa Mining "Wzrosło znaczenie wymogów BHP i ochrony środowiska "Wprowadzono nowe technologie, szczególnie w związku z drążeniem szybów poniżej 3 km głębokich "Występuje wysoka wypadkowość – w 1997 roku zginęło 456 górników a 7451 zostało rannych. Sektor górniczy należy nadal do szybko rozwijających się dziedzin gospodarki RPA. Dochody z eksportu minerałów mają wzrosnąć w roku 2002 do 18mld USD w porównaniu do 14 mld USD w roku 1996. Z punktu widzenia polskich firm produkujących dla górnictwa ważna jest informacja, że wartość zatwierdzonych projektów inwestycyjnych w kopalniach RPA wynosi 6 mld USD. Tylko w eksploatację tytanu i innych metali w Kwazulu – Natal, Anglo American zainwestował prawie 0,5 mld USD. Znaczne sumy są przeznaczane na dalsze poszukiwania minerałów; np. Anglovaal 17 mln USD w Afryce Zachodniej, 11 mln USD w Afryce Centralnej, Angoli i prawie 9 mln USD na południu Afryki. Dokonywane są także znaczące inwestycje w przetwórstwo metali, na przykład w ukończoną hutę żelaza w Saldanha, budowę huty aluminium w Mozambiku czy planowaną hutę cynku w Eastern Cape. Także w sektorze energetycznym prowadzone są i planowane znaczące inwestycje. Eskom wydał w roku 1997 259 mln USD na rozbudowę i unowocześnienie linii przesyłowych. W roku 1997 doprowadził prąd elektryczny do 307 tysięcy domów. Łącznie w 1997r. kosztem 300 mln USD doprowadzono prąd do 453 tysięcy domów. Osiągnięto dzięki temu 55% wskaźnik elektryfikacji gospodarstw indywidualnych. Nie uda się jednak uzyskać zaplanowanej elektryfikacji 2,5 mln domów do roku 1999. Są nadal prowincje, jak Eastern Cape, gdzie 66% gospodarstw pozbawionych jest energii elektrycznej. Eskom zaangażowany jest także w tworzenie z innymi krajami SADC wspólnej sieci elektrycznej. Materiał opracowany przy współpracy Biura Radcy Handlowego w Johannesburgu. |
Witold Winiarski  |